Як актывістка БХД змагалася за беларускую мову
Для шматдзетнай сям’і Манько пытанне, на якой мове будуць вучыцца іх пяцёра дзяцей, ніколі не стаяла. Сям’я беларускамоўная, і ад самага нараджэння дзеці засвойвалі родную мову. І не было б праблемы, калі б школ з беларускай мовай навучання было дастаткова.
Калі малодшыя дачка і сын, што вучацца ў 6 і 7 класах, пасля навучання ў рускамоўнай школе сталі ўвесь час гаварыць па-руску, бацькі вырашылі перавесці іх у беларускамоўную. Але ў Сухараве, дзе жыве сям’я, сярэдніх школ з беларускай мовай навучання няма. Найбліжэй — гімназія №4 у раёне Кунцаўшчыны, аднак сёлета дзеці не паспелі здаць туды экзамены.
Маці-гераіня Святлана Радкевіч-Манько (сябра Нацыянальнай Рады БХД) звярнулася з гэтай праблемай у Міністэрства адукацыі. Адказ ёй прыйшоў на адзінаццаці старонках, аднак праблему сям’і ніхто не вырашыў.
«Вы можаце ўдзельнічаць у 2017 годзе ў дадатковым прыёме на свабодныя месцы ў 6-11 класы гімназій пры ўмове своечасовай падачы неабходных дакументаў. Пры атрыманні станоўчых адзнак на ўступных іспытах Вашы дзеці могуць быць залічаны па выніках уступных іспытаў у 7 і 8 класы абранай установы адукацыі. У цяперашні час Вы можаце працягнуць навучанне ў дзяржаўнай установе адукацыі «Сярэдняя школа № 60 г. Мінска» (установа агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання, што знаходзіцца ў Маскоўскім раёне) або перайсці ў дзяржаўную ўстанову адукацыі «Сярэдняя школа № 190 г. Мінска» (установа агульнай сярэдняй адукацыі з беларускай мовай навучання, што знаходзіцца ў Першамайскім раёне)», — гаворыцца ў лісце за подпісам намесніка міністра адукацыі Раісы Сідарэнкі.
Пашанцавала толькі старэйшай Алесі
Святлана і сама са шматдзетнай сям’і, яна — сёмае дзіця. Жыццёвы падмурак дзецям заклалі нацыянальны, беларускі.
«У сям’і было выхаванне па-беларуску, але мы ведалі шмат моў. Бацька ўвечары ставіў лямпу і чытаў нам Адама Міцкевіча па-польску. Маці добра ведала рускі і ўкраінскі фальклор, і калі мы пасвілі кароў, спявала нам частушкі, розныя песні. Усе васьмёра дзяцей добра ведалі беларускую, рускую, польскую і нямецкую мовы», — распавядае жанчына.
Святлана скончыла колішнюю Рэспубліканскую школу-інтэрнат імя Ахрэмчыка, дзе ў той час навучанне ішло па-руску. Трапіла яна туды пасля беларускамоўнай вясковай школы, дзе правучылася пяць класаў. Святлана выдатна памятае, як ёй было цяжка перайсці на навучанне па-руску. Яна рабіла ў дзённіку памылкі, а класная выпраўляла і ўвесь час казала: «Пиши правильно». Ужо потым з’явіўся настаўнік, вядомы беларускi мастацтвазнаўца Генадзь Сакалоў-Кубай, які сказаў ёй: «Ты не адна, тут шмат такіх». І ў школе арганізаваўся беларускамоўны гурток.
Пасля школы Святлана паступіла ў Віленскі ўніверсітэт. У Беларусь вярнулася ў 1989 годзе, ужо з трохгадовай дачкой Алесяй. Выйшла замуж другі раз, за Вінцэнта, з якім у іх нарадзілася яшчэ чацвёра дзяцей. Спачатку сям’я жыла ў Ратамцы, а потым пераехала ў Заслаўе.
Алеся скончыла чатыры класы заслаўскай школы, якая тады была беларускамоўнай. У 1996 годзе яна паступіла ў тагачасны ліцэй Ахрэмчыка, які таксама ўжо стаў беларускамоўным. Пасля скончыла Акадэмію мастацтваў і паступіла ў аспірантуру, цяпер рыхтуецца да абароны.
Стэфанію і Караліну некалькі гадоў вазілі ў школу за 10 кіламетраў
«Стэфанія нарадзілася ў 1993 годзе ў Заслаўі. Мы хадзілі ў садок, дзе была адна беларускамоўная група. У 1999 годзе нам трэба было ісці ў школу, але беларускамоўнай не было. Я тады звярталася да мясцовых чыноўнікаў, і мне казалі, што клас адчыняць, калі будзе 15 ахвотных вучыцца па-беларуску. Ахвотных не знайшлі. І хоць шкада было дзіця, нулявы клас яна ўсё ж правучылася па-руску. У першы пайшла ў гімназію-каледж мастацтваў імя Ахрэмчыка. Правучылася там тры гады, а пасля мы яе забралі праз матэрыяльныя праблемы, бо з бацькоў пачалі вымагаць грошы ні за што», — прыгадвае жанчына.
У пакоі Караліны на фартапіяне ўжо шмат гадоў вісіць нацыянальны гімн Беларускай Народнай Рэспублікі.
Караліна, якая нарадзілася ў 1996 годзе, да таго часу ўжо таксама дарасла да школы. Бацькі зноў звярнуліся да чыноўнікаў з просьбай адкрыць беларускамоўны клас у заслаўскай школе. Тады ім адказалі, што клас адчыняць у выпадку, калі знойдуць сродкі для настаўніка. Сродкаў не знайшлі.
«Я памятаю, як мы прыйшлі на лінейку ў заслаўскую школу. Я думала, што здарыцца цуд і нам адкрыюць клас, але цуду не адбылося. Тады мы селі з мужам у машыну і паехалі ў бліжэйшую вёску Лашаны, што за 10 кіламетраў ад Заслаўя. Трапілі на лінейку ў мясцовай беларускамоўнай школе і вырашылі вазіць Каралінку са Стэфкай туды. Так мы ездзілі некалькі гадоў», — прыгадвае маці.
У 2004 годзе ў Святланы і Вінцэнта нарадзіўся Мар’ян, а праз год — Урсула. У 2006 годзе шматдзетная сям’я збудавала кватэру ў Мінску і пераехала ў сталіцу.
«Пасля пераезду Стэфка і Каралінка пайшлі ў школу №175, — працягвае Святлана. — Патрапілі ў рускамоўнае асяроддзе, але Стэфка была такая баявая, што ўвесь клас і адміністрацыя школы падтрымалі яе беларускамоўнасць. Памятаю, калі быў дзяржэкзамен, сказала, што будзе здаваць яго толькі па-беларуску. І здала, 10 балаў атрымала па гісторыі Беларусі. Той жа подзвіг паўтарыла і Караліна, таксама здавала дзяржэкзамен па-беларуску».
Пасля школы Стэфанія паехала вучыцца ў Люблін. Пасля заканчэння ўніверсітэта паступіла ў Папскі ўніверсітэт Яна Паўла ІІ у Кракаве, дзе сёлета абараніла магістарскую дысертацыю.
Караліна пасля школы таксама паехала ў Люблін, але, правучыўшыся там колькі гадоў, вырашыла вярнуцца і паступіла ў БДУ на архіўную справу.
«І вось дайшла чарга да меншых дзетак, і ў нас пачаліся праблемы. Мы спачатку думалі, што нічога страшнага, калі аддамо іх у тую школу №175. Думалі, што мову яны вывучаць дома і ў касцёле, але ў іх адбылася дэзарыентацыя. Яны не ведалі, як правільна гаварыць па-руску. З іх смяяліся, а дзецям цяжка супрацьстаяць асяроддзю. Каб мець сяброў, яны павінны былі быць, як аднакласнікі. І яны пераарыентаваліся. З намі — па-беларуску, у касцёле — па-беларуску, а ў школе з сябрамі — па-руску. За шэсць гадоў яны паступова пачалі размаўляць толькі па-руску: і з намі, і паміж сабой. Мова цалкам выветрылася. Для нас гэта была катастрофа, — тлумачыць Святлана. — Больш за тое, у 2014 годзе, калі яны вучыліся ў 3 класе, настаўніца ў пачатковай школе пасля падзей ва Украіне пачала дзецям казаць, што украінцы — фашысты. Дзеці казалі мне: «Мама, настаўніца сказала, што украінцы — фашысты. А ў вас тут іх сцяг вісіць!» І тут яшчэ мае дзевяностагадовыя бацькі злеглі, трэба было іх даглядаць… Я вырашыла забраць дзяцей і паехаць назад у Заслаўе. Мы пражылі там два гады, але і ў Заслаўі поўная русіфікацыя і тое ж распальванне варожасці да ўкраінцаў».
Сёлета ў верасні сям’я зноў вярнулася ў Мінск, усё ж у кватэры жыць лягчэй, чым ва ўласным доме.
Зноў стала пытанне пра школу. Мар’ян і Урсула, пабыўшы два дні ў 175-й школе, адмовіліся туды хадзіць.
«Дарэчы, калі мы даведаліся, што дырэктара беларускамоўнай гімназіі №4 Юрыя Бандарэнку арыштавалі, то прасіліся спачатку туды. Але гэта было ўжо пасля 20 жніўня. Нам сказалі, што мы спазніліся на экзамены і мусім пісаць заяву ва ўпраўленне адукацыі. Калі нам у выглядзе выключэння дазволяць арганізаваць дадатковы экзамен, то нас возьмуць. Я напісала, але і там нам адказалі, што не могуць залічыць без экзаменаў. Але мы згодныя вучыцца ў звычайнай беларускамоўнай школе, толькі каля дома! Іх у Мінску ўсяго дзве — школа №190 ва Уруччы і школа №60 на Карла Лібкнехта ў Маскоўскім раёне», — кажа маці-гераіня.
Сям’я Манько жыве ў Сухарава, бліжэй да іх школа №60. Мар’ян і Урсула цяпер ездзяць туды, але дабіраюцца на тралейбусе, які зазвычай перапоўнены. А потым яшчэ з кіламетр ідуць ад прыпынку пешшу.
Каб дзеці паспелі на заняткі, Святлана будзіць іх а шостай раніцы і праводзіць у школу.
«Дзеці прачынаюцца а шостай раніцы, а вяртаюцца каля 16 гадзін. Для іх праезд у тралейбусе бясплатны, мне ж даводзіцца аплачваць. Каля кіламетра мы ідзём ад прыпынку «Белпласт» да школы. Паміж Трэцім загарадным завулкам і вуліцай Купрыянава ўвогуле няма пераходу. Па дарозе таксама мы праходзім сквер, дзе гуляюць сабакі, часам без намордніка, а часам і ўвогуле без гаспадароў. Дарога павышае стамляльнасць дзяцей. У верасні Урсула ўвогуле страціла прытомнасць, калі выйшла з тралейбуса, — абураецца маці. — Сама школа ў аварыйным стане. Вокны ледзьве не вывальваюцца, дах цячэ, а ў падвалах вільгаць і смурод. У лісце з Міністэрства адукацыі гаворыцца, што ў наступным годзе выдаткуюць грошы на рамонт. Але наша праблема не вырашаная. Мы павінны і далей ездзіць у школу №60, мучыць дзяцей. Вучыцца ім падабаецца, але дарога забірае ўсё здароўе. Хутка ж пачнецца зіма, будзе стаяць халоднае надвор’е».
Вяртаць дзяцей назад у рускамоўную школу бацькі не хочуць. Навучанне па-беларуску для іх рэч прынцыповая.
«Я хачу, каб яны былі не проста пісьменнымі, а адукаванымі людзьмі. Я сама добра валодаю беларускай, літоўскай, рускай, польскай, украінскай мовамі. Разумею англійскую і нямецкую. Мова — гэта пропуск у свет. Нас не будуць паважаць у свеце, калі мы не будзем ведаць роднай мовы», — лічыць Святлана.
«Спытайцеся ў паляка ці літоўца, чаму для іх гэта прынцыпова? — кажа Вінцэнт. — Гэта аксіёма, тут няма чаго пытацца».
