Як камуністы катавалі й знішчалі беларускіх хрысціянскіх дэмакратаў
Першай ахвярай бальшавіцкага тэрору з ліку заснавальнікаў Беларускай Хрысціянскай Дэмакратыі быў ксёндз Міхаіл Буклярэвіч, пробашч касцёла ў Іказні Браслаўскага павету. 14 чэрвеня 1919 года на парафіяльным фэсце Цела й Крыві Хрыста ён узначаліў паўстанне супраць камуністычнай улады, якая наладзіла тэрор супраць жыхароў краю. Паўстанцам удалося вызваліць Іказнь, Слабодку, Мілашова, Мёры, Чэрасы, Ёды, Шаркаўшчыну, Германавічы, але сілы былі няроўныя. Пасля разгрому паўстання 27чэрвеня1919 года ксёндз Буклярэвіч быў асуджаны на смерць і расстраляны.
29 снежня 1926 года ОГПУ арыштавала сябра БХДЗ ксяндза Язэпа Барадзюлю, пробашча парафіі ў Бешанковічах, Ушачах і Камені-Губінскім. 25 гадоў ксяндза Язэпа кідалі па савецкіх лагерах: 3 гады на Салаўках, 3 гады Архангельск, Сыктыўкар, вызваленне, адмова супрацоўнічаць з ворганамі – зноў Архангельск, Нарыльск, Каларгон, Канск, Тугач Краснаярскага края, вызваленне, зноў арышт, на гэты раз пажыццёвая ссылка ў Сібіры…
У 1927 годзе ОГПУ быў арыштаваны ксёндз Ян Вярсоцкі, удзельнік гістарычнага з’езду 1917 года, з 1919 года – адміністратар парафіі Забэлы на Віцебшчыне. З 1928 года на Салаўках, зноў арыштаваны ў 1931 годзе, адпраўлены ў лагер у Алма-Ату, па сканчэнні тэрміну прысуджаны да расстрэлу і знішчаны ў турме НКВД 11 снежня 1937 года.
16 чэрвеня 1931 года ў Вільні ў выніку тэрору звар’яцеў і застрэліўся сябра БХД, пробашч касцёла ў Кемелішках ксёндз Францішак Рамэйка.
У 1934 годзе савецкая выведка выманіла ў БССР былога старшыню ЦК БХД кампазітара Паўла Карузу, і пад катаваннямі вымусіла яго ілжэсведчыць супраць хрысціянскіх дэмакратаў. Арыштаваны ў тым жа 1934-ым, Каруза прайшоў Салаўкі (1934-1947), потым Нарыльскі лагер (1949-55) і памёр у Вільні ў 1988-ым.
Увосені 1939-га, пасля захопу Саветамі Заходняй Беларусі, НКВД арыштавала большасць кіраўнікоў хадэцыі, якія яшчэ заставаліся ў краіне.
Былы сенатар Рэчы Паспалітай, лідэр праваслаўнага крыла БХД Вячаслаў Багдановіч, вызвалены з польскага канцлагеру ў Картуз-Бярозе, быў закатаваны ў турме ў Вілейцы ў канцы 1939-ага.
Старшыня ЦК БНА Ян Пазняк быў вывезены з Вільні ў Старую Вілейку і забіты каля 1940 года.
Архімандрыт Францішак Абрантовіч, стваральнік БХДЗ, быў захоплены немцамі ў 1939-ым, перададзены НКВД, катаваны – і памёр пакутнікам у маскоўскай Бутырцы ў 1946.
Баляслаў Бабарыка-Гапановіч, кіраўнік будслаўскага гуртка БХД, арыштаваны ўвосені 1939-га, прайшоў ГУЛАГ і ў 1942 годзе як былы польскі грамадзянін трапіў у Армію Андэрса. Ваяваў. Тымчасам ягоная сям’я і старыя бацькі былі адпраўленыя ў ссылку ў Казахстан як сваякі “ворага народа”.
У 1944 і 49-ым гадах НКВД арыштоўвала лідэра БХД ксяндза Адама Станкевіча. У 1949 годзе з прысудам 25 гадоў пазбаўлення волі ён быў вывезены ў Іркуцкі лагер, дзе і сканаў. Лагерная ахова здзеквалася нават над ягоным трупам.
У 1944 годзе НКВД быў арыштаваны літаратуразнаўца, сябра ЦК БНА і рэдактар часопіса “Калосьсе” Янка Шутовіч. Атрымаўшы 10 гадоў лагероў, ён быў вызвалены ў 1954, але яшчэ 2 гады правёў у высылцы ў Карагандзе.
У 1945 годзе быў арыштаваны і зняволены дзядзька Яна, сябра БХД ксёндз Віктар Шутовіч ( прысуд – 10 гадоў турмы). Вызвалены з ГУЛАГу ў 1956-ым, ксёндз Віктар да смерці кіраваў падпольнай парафіяй у Барысаве ў 1960-ым.
Псіханеўролаг Станіслаў Грынкевіч, сябра ЦК БХД і БНА, быў арыштаваны саветамі ды закатаваны ў Магілёве ў 1945-ым.
Стваральнікі БХДЗ, генерал ордэну марыянаў айцец Андрэй Цікота і айцец Язэп Германовіч, накіраваныя касцельнымі ўладамі з місіяй у Харбін, у 1948 годзе былі выданыя кітайскімі камуністамі саветам, атрымалі па 25 гадоў прысудаў і прайшлі сібірскія лагеры. Цікота загінуў у 1952-ім пад Брацкам, Германовіч дажыў да смерці Сталіна і па вызваленні выбраўся на Захад.
Адзін з праваслаўных лідэраў БХД, арыштаваны пасля вайны, выдавец Яўхім Красоўскі, быў асуджаны на 25 гадоў лагероў, і выйшаў толькі пасля смерці Сталіна.
Старшыня ЦК БХД у 1931-36 гадах, віцэ-старшыня БІГіК Адольф Клімовіч быў арыштаваны МГБ у 1952 годзе ў Лідзе, прысуджаны да расстрэлу, але пасля смерці Сталіна вышэйшая мера была замененая на 25 гадоў лагероў. Вызвалены ў 1956-ым.
З лідэраў БХД ад абодвух таталітарных рэжымаў уратаваліся адзінкі – толькі тыя, хто здолеў выбрацца за мяжу. Так, вайсковец і публіцыст Дамінік Аніська пасля савецкага лагеру трапіў у Армію Андэрса і апынуўся ў Лондане; сябра ЦК БХД доктар Язэп Малецкі эміграваў у Аўстралію; сябра ЦК БХД пісьменнік Язэп Найдзюк пад чужым прозвішчам да канца жыцця хаваўся ў Польшчы.
З кнігі “Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя: 1917 – 2017”
Працяг будзе
