Čas abnawicca
КРЫНІЦА.INFO працягвае публікацыю
матэрыялаў сваёй папярэдніцы – беларускай газеты «Krynica», што выдавалася ў
1917-1940 гадах спачатку ў Петраградзе, затым часова ў Менску і, нарэшце, у
Вільні. Газета выдавалася кірыліцай і лацінкай. На гэты раз прадстаўляем вашай
увазе матэрыял ад 18 красавіка 1926 года. Публікуем матэрыялы на мове
арыгіналу.
Čas abnawicca
Pasiarod biełaruskich palityčnych
kirunkaŭ kirunak Chryścijanski zajmaje adno z pieršych miajscoŭ. Pačatak jaho
wiadziecca z Miensku z časoŭ rewaliucyi rasiejskaj. U hetu hrupu ŭwachodziła
pradusim biełaruskaje maładoje katalickaje duchawienstwa, świeckaja katalickaja
intelihiencyja i cełyja masy biełaruskich katalickich sialan i rabotnikaŭ.
Kirunak hety za prykładam padobnych
kirunkaŭ u Zach. Eŭropie zwaŭsia “Chryścijanskaja Demakratyčnaja Złučnaść
Biełarusaŭ”. Prahrama hetaj “Złučnaści” była apracawana i nadrukawana ŭ Miensku
1920 h. Miensk byŭ hałoŭnym asiarodkam dziejnaści “Złučnaści”. Z palityčnych
prahramnych punktaŭ hetaj arhanizacyi pradusim pradusim musim adznačyć
imknieńnie da niezaležnaści Biełarusi. Hetyja imknieńni, nazwaŭšy ich susim
wyrazna i ćwiorda, bieł. chryścijanski palityčny kirunak raźwiwaŭ dalej,
raźwiwaje i trymajecca ich až da siańnia.
U skład Ch. D. Zł., jak my ŭžо
ŭspomnili, uwachodzili tolki biełarusy kataliki. Biełarusy prawasłaŭnyja, choć
byli časta duža spahadnyja i bliskija da jaje, farmalna adnak u skład jaje nie
ŭwachodzili. Fakt hety musić tłumačycca tym, što prawasłaŭnyja biełarusy,
budučy jačše pad silnym uražańniem carskaj maskoŭskaj apieki i pad upływam
maskoŭskaj kultury, Ch. D. Zł., jak wytwar katalickaj Zach. Eŭropy, naležna nie
mahli acanić i pryniać da serca.
Z nadychodam dyktatury balšawikoŭ,
dziejnaść u Miensku Ch. D. Zł., była spyniena i pieraniesiena ŭ Zachodniuiu
Biełaruś i ŭ Uschodniuju Litwu pad Polščaj. Tut užo centram hetaj pracy
stanowicca Wilnia, a prastoram pracy Wilenščyna, Nawahradčyna, Brasłaŭščyna,
Horadzienščyna.
Kirunak hety zjaŭlajecca dalšiym
praciaham Mienskaj Ch. D. Zł., ale užo z nazo wam bolš wyraznym: „Biełaruskaia
Chryścijanskaja Demokracyja” i z prahramaj ŭ nikatorych punktach rožnych ad
“Złučnaści». Źmieny i dapaŭnieńni prahramowych punktaŭ padyktawany žyćciom,
jakoje ad časaŭ mienskich pašło značna ŭpierad, byli razwiwanyja, pahłyblanyja
i apracowywanyja na staronkach “Krynicy”, jak orhanu biełaruskaj chryścijanskaj
palityčnaj dumki, jaki wychodzić u Wilni ad 1919 h. da siońniašniaha dnia i
hurtuje wakoł siabie ŭsie biełaruskija, pradusim katalickija, jak duchoŭnyja,
tak i swieckija palityčnyja i kulturnyjasiły, dumajučyja
pa chryścijansku.
Astatnim časam, kali ŭ biełaruskim
hramadzianstwie nastupiŭ dawoli hłyboki idejny padyieł, kali paŭstała „Hramada»
z adnab kimi pierawažna praletarskimi i rewalucyjnymi ideałami, kali paŭstaŭ
“Sialanski Sajuz” z ideałami bolš adpawiednymi dla biełaruskaha sialanskaha
narodu, ale mnohich ideałau nie daceniwajučy i prachodziačy kala ich maŭčkom,
nadyšła wialikaja para dla biełaruskaj Chr. Dem jaśniej zahawaryć ab sabie i ab
swajej prahramie i ahułam ab swaich planach dla swajho narodu.
Nadyšła wialikaja para apracawać
prahramu niatolki palityčna-socyjalnuju, ale i maralna-relihijnuju. Nadyšła
para stwaryć prahramu, dapaŭniajučuju niedastatki „Hramady” i “Sajuzu”. Zrabić
heta musić Bieł. Chr. Demokracyja. Dziela hetaha biezadkładna treba nam
prahledzić swaju staruju prahramu, paprawić, dadać, abnawić.
Woś-ža na hetym miejscy ŭsich našych
pryjacielaŭ, prychilnikaŭ i adnadumcaŭ, zaklikajem wyskazacca ŭ dasie
jaknajchutčejšym ahułam što da hetaj sprawy, a pradusim, što da takich punktaŭ:
1. Jak nam najlepš zwacca,
2. Ci ŭ skład našaj arhanizacyi majuć
uwachodzić tolki biełarusy-kataliki, ci tak-ža i biełarusy prawasłaŭnyja,
3. Ci treba pakinuć ziamli, a kali
tak, dyk skolki: kaściołu, carkwie,
4. Ci pawinna być relihija, jak
pradmiet, u škole i chto akanšalna ab hetym pastanaŭlaje,
5. Ci pažadany poŭny raździeł miž
kaściołam, carkwoj i dziaržawaj i ahułam, jakija praŭnyja pawinny być adnosiny
miž kaściołam, carkwoj i dziaržawaj.
Na hetyja pytańni i im padobnyja
usich, kamu lažyć na sercy ŭsiestarońniaje adradžeńnie našaha narodu, prosim
adhuknucca jaknajšyrej, jaknajhłybiej i biezadkładna, bo pryšoŭ wialiki čas
abnawicca.
