5. Сістэма
мясцовага і рэгіянальнага кіравання і самакіравання

БХД лічыць неабходным давяраць
мясцовым супольнасцям і рэгіёнам як мага болей кіраўнічых задач. Умяшальніцтва
Ўрада ў справы муніцыпалітэтаў і рэгіёнаў
патрабуецца толькі там, дзе без яго нельга абысціся. Паміж мясцовымі і
рэгіянальнымі ўзроўнямі самакіравання і кіравання мусіць быць забяспечаны
сапраўдны падзел ўлады, паўнамоцтваў і рэсурсаў для
выканання лакальных і рэгіянальных задач. БХД лічыць неабходным паэтапнае рэфармаванне
існуючай сістэмы адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу з мэтай паляпшэння
эканамічнай асновы мясцовых самакіраванняў і рэгіёнаў для самастойнага
вырашэння задач мясцовага і рэгіянальнага значэння.

 

5.1. Рэформа адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу
(АТП) Беларусі

 

5.1.1.
Мэтай рэформы АТП з’яўляецца стымуляванне развіцця рэгіёнаў і мясцовых
супольнасцяў за кошт стварэння ўмоў для пераразмеркавання да іх рэсурсаў ад
сталічнага горада Менска і абласных цэнтраў, спрашчэння працэдур выканання
мясцовымі ўладамі сваіх задач, павелічэння іх самакіравання і
падсправаздачнасці мясцовым супольнасцям, а таксама забеспячэння мэт
устойлівага і сбалансаванага развіцця Рэспублікі Беларусь агулам.

 

5.1.2. З улікам такіх асаблівасцяў Рэспублікі Беларусь, як памер тэрыторыі,
колькасць насельніцтва і фінансавыя магчымасці мясцовых самакіраванняў,
найбольш рацыянальнай формай тэрытарыяльнай арганізацыі дзяржавы з’яўляецца
двухузроўневая сістэма адміністрацыйнага ўладкавання.

 

5.1.3. БХД лічыць неабходным стварыць з улікам меркавання мясцовых супольнасцяў
ад 350 да 390 адміністрацыйных адзінак ніжняга муніцыпальнага ўзроўню (валасцей)
і 22 адміністрацыйныя адзінкі рэгіянальнага ўзроўню (паветаў).

 

5.1.4. З мэтай забеспячэння ўстойлівага сацыяльна-эканамічнага развіцця
адміністрацыйных адзінак прадугледжваецца фармаванне валасцей (адзінкі
самакіравання ў сельскай мясцовасці) у межах тэрыторыяў з колькасцю насельніцтва не менш за 10 тыс. чалавек.
Гэта ўмова забяспечыць моцную фінансавую базу для развіцця мясцовых
самакіраванняў і значную частку прыбыткаў бюджэту самакіраванняў за кошт
падаходнага падатка.

 

5.1.5. БХД лічыць мэтазгодным фармаванне 21 павета згодна з наступнымі
крытэрамі: час транспартнай даступнасці да адміністрацыйнага цэнтра на працягу максімум
гадзіны, радыюс зоны прыцягнення 80-100 км, плошча 7-15 тысяч кв. км, колькасць
насельніцтва ў межах 200-600 тысяч чалавек. Сталічны горад Менск вылучыцца у
асобную адміністрацыйна-тэрытарыяльную адзінку, якая паводле статусу сумяшчае
павятовы і муніцыпальны ўзровень. Адміністрацыйнымі цэнтрамі паветаў стануць:
Бабруйск, Баранавічы, Барысаў, Брэст, Віцебск, Ворша, Гомель, Глыбокае, Гродна,
Кобрын, Крычаў, Ліда, Магілёў, Мазыр, Маладэчна, Менск, Смаргонь, Пінск,
Полацк, Рэчыца, Слонім, Слуцк.

 

5.1.6. БХД лічыць неабходным забяспечыць муніцыпальныя Рады правам дзяліць
гарады з насельніцтвам больш за 300 тыс. чалавек на больш дробныя ўтварэнні.
Гэтыя тэрыторыі не маюць статуса адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінкі, якімі
валодаюць муніцыпалітэты. Іх кіраванне павінна забяспечвацца прадстаўніком
муніцыпальнай Рады, які прызначаецца мэрам горада.

 

5.1.7. Мясцовае самакіраванне паводле БХД. Назвы.

 

Населены пункт	Заканадаўчы ворган	Выканаўчы ворган	Глава выканаўчай улады
Вёска	Рада	Управа	Стараста
Воласць	Валасны Соймік	Валасная Управа	Войт
Павет	Павятовы Сойм	Павятовая Управа	Стараста Павятовы
Горад	Магістрат	Гарадская Управа	Бургамістр (кашталян)
Раён	Раённая Рада	Раённая Управа	Стараста раённы

 

5.2. Вынікам
рэалізацыі рэформы АТП хрысціянскія дэмакраты бачаць:

-павелічэнне
статуса і прывабнасці новых рэгіянальных і муніцыпальных цэнтраў;

-забеспячэнне
збалансаванасці эканамічнага развіцця гарадоў рознага ўзроўню, а не толькі
сталічнага горада Менска і абласных цэнтраў за кошт іншых рэгіёнаў;

-вырашэнне
праблемы перагружанасці сталіцы насельніцтвам;

-дэмаграфічнае
адраджэнне рэгіёнаў, сярэдніх і невялікіх гарадоў, сельскіх населеных пунктаў;

-паляпшэнне
эфектыўнасці кіравання рэгіёнамі за кошт змяншэння плошчы рэгіёнаў;

-забеспячэнне
гнуткасці і эфектыўнасці пры рашэнні мясцовых задач за кошт набліжэння мясцовых
і рэгіянальных улад да грамадзян;

-улік існуючага
прамысловага, транспартнага, рынкавага, экалагічнага патэнцыялу і гістарычнай
асновы ў новай сістэме АТП;

-паэтапны пераход да
новай сістэмы АТП (з улікам існуючага АТП – падзелу краіны на раёны);

-паступовае
переразмеркаванне функцыяў раёнаў на ўзровень муніцыпалітэтаў/валасцей і
паветаў;

-дэбюракратызацыю і
змяншэнне колькасці чыноўнікаў за кошт скарачэння колькасці звёнаў АТП: замест
існуючых трох звёнаў “вобласць-раён-сельсавет” будзе створана два звяна
“павет-муніцыпалітэт/воласць”;

-шчыльную сувязь
рэформы АТП краіны з падаткавай рэформай і развіццём мясцовага і рэгіянальнага
самакіравання.

5.3. Рэгіянальнае і мясцовае кіраванне і самакіраванне

 

5.3.1.
БХД падтрымлівае выразнае размеркаванне сфер кампетэнцыі паміж павятовым і
муніцыпальным/валасным узроўнем, самастойнасць крыніц фінансавання і сродкаў
для выканання іх задач. Паміж узроўнямі кіравання не павінна быць сумяшчэння
кампетэнцыяў і адпаведна заканадаўчых падстаў для ўмяшання вышэйшага павятовага
ўзроўню ў справы ніжэйшага муніцыпальнага ўзроўню. Дзяржаўная адміністрацыя на
месцах павінна займацца ў асноўным наглядам і кантролем за дзейнасцю мясцовых і
рэгіянальных органаў улады.

 

5.3.2. Хрысціянскія
дэмакраты падтрымліваюць рэальнае пашырэнне паўнамоцтваў мясцовых і
рэгіянальных органаў самакіравання і кіравання з адначасовым кантролем з боку
вярхоўнай улады за законнасцю іх дзейнасці.

 

5.3.3.
Муніцыпалітэты і паветы з’яўляюцца найбольш набліжанымі да грамадзян і бізнэсоўцаў
у прадастаўленні паслуг, што патрабуе адпаведнага пашырэння фінансавай базы
мясцовых і рэгіянальных органаў улады для забеспячэння іх кампетэнцыяў і
абавязкаў.

5.4.
Арганізацыя мясцовага самакіравання

 

5.4.1.
БХД, кіруючыся прынцыпамі і духам Еўрапейскай хартыі мясцовага самакіравання і
прынцыпам субсідыярнасці, лічыць неабходным забеспячэнне самастойнасці
мясцовага самакіравання ў межах сваіх паўнамоцтваў ад дзяржаўнага кіравання.
Органы мясцовага самакіравання павінны разглядацца як асобныя органы мясцовай
улады, якія не ўваходзяць у сістэму дзяржаўных органаў улады.

 

5.4.2. Муніцыпальная/валасная Рада з’яўляецца прадстаўнічым, кантрольным і
распарадчым органам гарадскога муніцыпалітэта або сельскай воласці, якую абралі
на падставе прамога галасавання па мажарытарнай сістэме простай
большасці тэрмінам на 4 гады.
Колькасць чальцоў муніцыпальнай/валасной
Рады вызначаецца ў залежнасці ад колькасці жыхароў самакіравання, якія
валодаюць выбарчым правам і павінна складаць не меней за:

 

11
– у самакіраванні з колькасцю жыхароў да 20000;

 

21
– у самакіраванні з колькасцю жыхароў ад 20000 да 35000;

 

31
– у самакіраванні з колькасцю жыхароў ад 35000 да 75000;

 

41
– у самакіраванні з колькасцю жыхароў ад 75000 да 125000;

 

51
– у самакіраванні з колькасцю жыхароў болей за 125000.

 

5.4.3
Муніцыпальная/валасная Рада, надзеленая заканадаўчай ініцыятывай, кантралюе дзейнасць
адміністрацыі, кіраўніка мясцовага выканаўчага органа, ўводзіць мясцовыя
падаткі і зборы, зацвярджае бюджэт і выконвае іншыя задачы мясцовага значэння. Рашэнні муніцыпальнай Рады па пытаннях, якія знаходзяцца
ў яе выключнай кампетэнцыі, не падлягаюць адмысловаму кантролю з боку дзяржавы.
Аднак гэтыя рашэнні могуць быць разгледжаны адміністрацыйным судом у парадку
абскарджання іх жыхарамі муніцыпалітэта/воласці.

 

5.4.4.
Выканаўчым органам у муніцыпалітэце/воласці з’яўляецца Управа, у склад якой
ўваходзіць Стараста ў воласці або Бургамістр (Кашталян) у горадзе, якія
абіраюцца на прамых выбарах жыхарамі мясцовага самакіравання і выконваюць ролю
старшыні праўлення. Іх намеснікі і астатнія чальцы праўлення абіраюцца
муніцыпальнай/валасной Радай або з ліку дэпутатаў, або шляхам прызначэння
чыноўнікаў, і дзейнічаюць у межах паўнамоцтваў, якія прадастаўлены Радай
паводле Статуту муніцыпалітэта/воласці. Праўленне выконвае пастановы муніцыпальнай/валасной
Рады і прадпісаныя заканадаўствам задачы муніцыпалітэта/воласці. Пры выкананні
асабістых задач самакіравання праўленне падпарадкоўваецца выключна
муніцыпальнай/валасной Радзе.

 

5.4.5. Кампетэнцыя ўлад муніцыпалітэтаў і валасцей
павінна ў асноўным канцэнтравацца на выкананні такіх задач мясцовага характару,
як дашкольная, пачатковая, сярэдняя і пазашкольная адукацыя; тэхнічная і
сярэдняя спецыяльная адукацыя; абслугоўванне маламаёмасных і састарэлых
жыхароў; жыллёвае будаўніцтва; гандлёвае і бытавое абслугоўванне ў сельскай
мясцовасці; водазабеспячэнне і каналізацыя; збор і вываз бытавых адыходаў;
асвятленне вуліц; грамадскі транспарт; добраўпарадкаванне вуліц гарадоў і
эксплуатацыя дарог мясцовага значэння; электра- газазабеспячэнне і ацяпленне;
грамадская бяспека; пажарная служба; мясцовая гаспадарка і эканамічнае
развіццё; паслугі і аб’екты ў сферы культуры, спорту, турызму і вольнага часу.

5.5. Аб’яднаная адміністрацыя мясцовых самакіраванняў і
паветаў

 

5.5.1. На муніцыпальным/валасным, як і на павятовым, узроўнях БХД бачыць
неабходным стварэнне адміністрацыі, якая складаецца з кіраўнікоў служб,
інспекцыяў і органаў правапарадку і персаналу гэтых служб, якія разам складаюць
аб’яднаную адміністрацыю муніцыпалітэтаў/валасцей і паветаў. Паняцце
адміністрацыя ў дадзеным выпадку азначае не асобную структуру прамежкавага
ўзроўню, а прынцып надзялення і размеркавання паўнамоцтваў паміж паветамі і
муніцыпалітэтамі/валасцямі.

 

5.5.2. Праз асобных кіраўнікоў муніцыпальных/валасных або павятовых служб (кіраўнік
паліцыі, кіраўнік пажарнай службы, санітарны інспектар, ветэрынарны інспектар,
інспектар па будаўніцтву, інспектар па экалогіі) ажыццяўляецца ўрадавае
кіраванне.

 

5.5.3. Агульныя задачы ўсіх служб рэгулююць на павятовым узроўні – Павятовы
Стараста, на узроўні мясцовага самакіравання – Бургамістр або Валасны Стараста.
Кіраўнікі адмысловых служб падпарадкоўваюцца на ўзроўні павета – Павятоваму Старасце,
на ўзроўні мясцовага самакіравання – Бургамістру
або Валасному старасце, а па службовай дзейнасці – адпаведным структурам
павятовай і ўрадавай адміністрацыі. Размеркаванне функцыяў гэтых служб паміж
павятовым і муніцыпальным/валасным узроўнем залежыць ад памера і колькасці
жыхароў муніцыпальнай/валасной адзінкі.

 

5.5.4. Кіраўнікі спецыяльных служб на ўзроўні мясцовых самакіраванняў
прызначаюцца Валасным Старастам або Бургамістрам па ўзгадненню з павятовай або
ўрадавай службай ці прызначаюцца вышэйстаячымі органамі па ўзгадненню з
Валасным Старастам або Бургамістрам. Кіраўнікі спецыяльных служб на ўзроўні
паветаў прызначаюцца Павятовым Старастам па ўзгадненню з урадавай службай ці
прызначаюцца вышэйстаячымі органамі па ўзгадненню з Павятовым Старастам.

5.6. У сферы самакіравання БХД
выступае за:

 

5.6.1. – пашырэнне кампетэнцыі рэгіянальных і
мясцовых органаў улады ў адпаведнасці з прынцыпам субсідыярнасці, што дазволіць
ім выконваць больш эфектыўна лакальныя задачы;

 

5.6.2. – падпарадкаванне
выканаўчых органаў рэгіянальнага і муніцыпальнага ўзроўню прадстаўнічым органам
улады;

 

5.6.3. – скасаванне
іерархічнай падпарадкаванасці органаў самакіравання і
кіравання;

 

5.6.4. – выразнае
размеркаванне функцыяў паміж мясцовымі, рэгіянальнымі і нацыянальнымі органамі
ўлады, што зменшыць адміністрацыйныя і фінансавыя выдаткі;

 

5.6.5. – упарадкаванне
заканадаўчай базы дэлегаваных урадам паўнамоцтваў мясцовым і рэгіянальным
органам улады;

 

5.6.6. – удасканаленне
сістэмы дзяржаўнага кіравання і мясцовага самакіравання і кіравання, што
палепшыць якасць паслуг, якія яны прадастаўляюць жыхарам сваіх тэрыторыяў;

 

5.6.7. – скарачэнне
выдаткаў на ўтрыманне дзяржаўнага апарата і мясцовых адміністрацыяў;

 

5.6.8. – абранне
кіраўніцтва выканаўчых органаў на мясцовым і рэгіянальным узроўнях
насельніцтвам, што павялічвае адказнасць і эфектыўнасць кіравання;

 

5.6.9. – змяншэнне
ўзроўню карупцыі дзякуючы дэцэнтралізацыі, падсправаздачнасці рэгіянальных і
муніцыпальных органаў улады мясцоваму насельніцтву, атрыманне імі максімальнай
колькасці юрыдычных і фінансавых паўнамоцтваў.

 

5.6.10. – паглыбленне
міжнароднага супрацоўніцтва мясцовых і рэгіянальных улад у межах агульнаеўрапейскіх
асацыяцыяў мясцовых улад, што дазволіць палепшыць інвестыцыйныя,
знешнеэканамічныя магчымасці рэгіёнаў і самакіраванняў;

 

5.6.11. – інтэнсіфікацыю памежнага
супрацоўніцтва ў межах еўрарэгіёнаў, што дазволіць павялічыць эканамічны патэнцыял
перыферыйных тэрыторыяў.

5.7. Фінансава-эканамічная аснова самакіравання

 

5.7.1. Аснова эффектыўнасці мясцовага самакіравання
– забяспечанасць сродкамі. БХД выступае за тое, каб падаткі, што збіраюцца на
тэрыторыі пэўнай воласці/муніцыпалітэту размяркоўваліся на тры роўныя часткі:
на фінансаванне воласці/муніцыпалітэту, на патрэбы павета і на нацыянальныя
патрэбы.

 

5.7.2. Рэальная ўлада мясцовых і рэгіянальных
органаў самакіравання і кіравання залежыць ад іх фінансавай самастойнасці і адказнасці.
БХД лічыць неабходным павелічэнне фінансавай дэцэнтралізацыі і самастойнасці
мясцовых і рэгіянальных бюджэтаў. Мясцовым і рэгіянальным ўладам павінна быць
гарантавана большая ступень падатковай ўлады.

 

5.7.3. Камунальная гаспадарка, інфраструктура, маёмасць і
фінансы выступаюць асновай мясцовай улады. Паветы і муніцыпалітэты/воласці з’яўляюцца
інвестарам, вытворцам і спажыўцом шматлікіх відаў тавараў і паслуг. Камунальная
гаспадарка і мясцовыя фінансы на лакальным і рэгіянальным узроўнях павінны самастойна
забяспечваць мінімальна даступны комплекс публічных сацыяльна неабходных паслуг
незалежнай якасці.

5.8. У галіне фінансавання
самаўрадаў БХД выступае за:

 

5.8.1. – устойлівыя ў
фінансавым плане рэгіёны і самакіраванні, якія прадастаўляюць сваім грамадзянам
высокі ўзровень сучасных паслуг;

 

5.8.2. – павелічэнне
асабістых прыбыткаў мясцовых і рэгіянальных бюджэтаў і забеспячэнне іх
неабходнымі рэсурсамі, што вядзе да ўзмацнення іх фінанасавай самастойнасці і
змяншэння датацыйнасці;

 

5.8.3. – выдзяленне
мясцовых фінансаў з агульнадзяржаўнай сістэмы фінансаў і наданне ім самастойнага
характару функцыянавання;

 

5.8.4. – падзел
паступленняў ад падаткаў на: 1/3 – у мясцовы бюджэт, 1/3 – на павятовы і
1/3– у нацыянальны;

 

5.8.5. – вывядзенне
сістэмы мясцовых фінансаў са сферы дзейнасці “Закона аб бюджэце” і рэгуляванне
сістэмы муніцыпальных фінансаў шляхам “Бюджэтнага кодэкса”, “Закона аб мясцовых
фінансах і мясцовых бюджэтах”, “Закона аб муніцыпальным крэдыце”;

 

5.8.6. – замацаванне
за мясцовымі і рэгіянальнымі органамі ўлады на пастаяннай аснове падаткавых і
непадаткавых крыніц фармавання мясцовых бюджэтаў;

 

5.8.7. – перадачу
паўнамоцтваў прадастаўлення грамадскіх паслуг на ўзровень бюджэтнай сістэмы,
якая ажыццяўляе іх фінансаванне;

 

5.8.8. – прывядзенне
ў адпаведнасць колькасці персаналу з аб’ёмам і колькасцю спажыўцоў грамадскіх
паслуг, якія прадастаўляюцца мясцовымі і рэгіянальнымі службамі;

 

5.8.9. – прыцягненне
арганізацыяў розных арганізацыйна-прававых формаў да прадастаўлення паслуг,
якія аплачваюцца за кошт бюджэтных сродкаў;

 

5.8.10. – пераход
да метадаў фармавання бюджэта, якія арыентуюцца на вынік;

 

5.8.11. – павелічэнне
долі ў прыбытковай частцы мясцовых бюджэтаў падаткаў, плацяжоў і збораў,
звязаных з нерухомасцю, уласнасцю і зямлёй, што дазволіць паменшыць залежнасць
ад падаходнага падатку, асабліва ў муніцыпалітэтах/валасцях – спадарожніках
буйных гарадоў;

 

5.8.12. – фармаванне
стабільнай нарматыўнай базы раздзялення падаткаў паміж мясцовым, рэгіянальным і
рэспубліканскім бюджэтамі, што вядзе да зацікаўленасці паветаў і
муніцыпалітэтаў да павелічэня асабістай падаткавай базы;

 

5.8.13. – адкрыццё
ў муніцыпалітэтах агульных рахункаў рэспубліканскага бюджэту, што дазволіць
пазбегнуць сустрэчных бюджэтных плыняў у працэсе фармавання мясцовых бюджэтаў і
выдаткаў кіравання міжбюджэтнымі адносінамі;

 

5.8.14. – пераход
да прыбыткова-расходнай мадэлі фінансавага выраўноўвання, якая ўлічвае разам з
расходнымі патрэбамі і прыбытковыя (падатковыя) здольнасці адміністрацыйна-тэрытарыяльных
адзінак;

 

5.8.15. – выразную
залежнасць аб’ёма датацыяў (трансфертаў), субсідыяў, субвенцыяў ад падатковых
намаганняў мясцовага органа ўлады;

 

5.8.16. – пазбяганне
ператварэння датацыяў (трансфертаў), субсідыяў, субвенцыяў у інструменты
палітычнага і эканамічнага ўплыву вышэйшай улады;

 

5.8.17. – развіццё механізма муніцыпальных
пазык як важнага інструмента мясцовага фінансавага кіравання.