Хто выратуе пенсіянераў?
17 снежня міністр працы і сацыяльнай абароны насельніцтва Мар’яна Шчоткіна на сустрэчы з журналістамі заявіла, што міністэрства будзе ініцыяваць паэтапнае павелічэнне мінімальнага працоўнага стажу для прызначэння пенсіі, а таксама павышэнне пенсійнага ўзросту. Але перш яна хацела б паслухаць ўсіх тых, каго цікавяць гэтыя пытанні.
Як жывуць у Еўропе?
Нам не трэба «вынаходзіць ровар» пры мадэрнізацыі старой (савецкай) пенсійнай сістэмы. Іншыя краіны за час нашага «таптання на месцы» прасунуліся далёка наперад. У большасці краін Еўропы пенсіянеры не проста жывуць, а атрымліваюць асалоду. Яны займаюцца сваімі любімымі заняткамі, умацоўваюць здароўе, шмат падарожнічаюць па свеце, заводзяць новыя сем’і і зусім не думаюць пра «дэбіт» і «крэдыт». Іх даходы ў шэрагу выпадкаў вышэй, чым сярэднія зарплаты па краіне.
Для прадстаўлення пазначым некаторыя асаблівасці пенсійнай сістэмы заходніх краін: Швецыі, Вялікабрытаніі, Францыі, Італіі, Германіі, Польшчы.
Узрост выхаду на пенсію вельмі прыстойны – у асноўным, 65 гадоў. Прычым, як для мужчын, так і для жанчын. Праяўляецца тэндэнцыя да далейшага павышэння «пенсійнай планкі».
Аднак трэба аддаваць сабе справаздачу ў тым, што жывуць «еўрапейцы» значна даўжэй, чым беларусы. Да прыклады, шведы, ангельцы, немцы папросту дажываюць да 80 гадоў і ўсё часцей б’юць стогадовыя рэкорды (праўда, у гэтым пытанні першынство трымае Японія. Там выходзяць на пенсію ў 70 гадоў, а потым жывуць у сваё задавальненне яшчэ гадоў 20-30. – аўт.).
Беларускія мужчыны з цяжкасцю дажываюць да пенсіі і «радуюцца жыццю» ў сярэднім 4-5 гадоў. За іх «дажываюць» і карыстаюцца пенсіяй жанчыны, яшчэ 10-15 гадоў.
Пенсіі ў Еўропе з’яўляюцца не дапамогай «па старасці», а адкладзеным прыбыткам. Там работнік з пачатку працоўнай дзейнасці клапоціцца аб будучай пенсіі. Ён робіць абавязковыя і добраахвотныя адлічэнні ў пенсійныя фонды, загадзя разлічвае памер пенсіі. Адпрацаваўшы пэўную колькасць гадоў (звычайна 15 гадоў), работнік атрымлівае права на мінімальную працоўную пенсію.
Характэрна, што ў Вялікабрытаніі мінімальны ўзровень пенсіі атрымліваюць усё пры дасягненні пенсійнага ўзросту незалежна ад працоўнага стажу.
Іншай часткай пенсіі з’яўляецца «адкладзеныя ўнёскі» (назапашванні). Іх адлічваюць самі работнікі па індывідуальных схемах ў межах 2-4% ад заробку. Пры гэтым «ахвяраванні» на індывідуальны рахунак работніка робяць і прадпрыемства (фірмы) з улікам працоўнага стажу і каштоўнасці работніка. Сваімі «накапленняў» работнік распараджаецца сам. Ён можа акумуляваць іх у розных інвестыцыйных фондах, а можа давяраць кіраўнікам кампаніям. Гэтая частка пенсіі складае прыкладна 10-15%.
Работнік можа таксама дадаткова адкладаць унёскі на мэтавыя пенсіі, напрыклад, на выплату перажыўшаму сужонку, дзецям, унукам, у розныя фонды.
У выніку пенсіянер атрымлівае «спадчыну», якую ён збіраў усе працоўнае жыццё. У выніку памер яго пенсіі не залежыць ад дзяржавы, як і ад усялякіх інфляцый. Яму гарантаваны даход да смерці і яшчэ частка назапашванняў застаецца спадчыннікам. Сярэдняя пенсія ў Вялікабрытаніі, Ірландыі, Швецыі, Францыі, Італіі, Германіі складае звыш 1000 еўра. У былых сацыялістычных краінах яна дасягнула 300-500 еўра.
Як «справы» у Расеі?
Пенсійная рэформа ў Расеі «стартавала» з 1 студзеня 2015 года, калі ўступілі ў сілу два «пенсійныя» законы: «Аб страхавых пенсіях” і “Аб назапашвальнай пенсіі». Там дзейнічае змяшаная (размеркавальна-назапашвальная) пенсійная сістэма. Яе асновай з’яўляецца страхавая пенсія, якая разлічваецца з улікам «індывідуальнага пенсійнага каэфіцыента». У залежнасці ад працоўнага стажу і іншых «заслуг» работніка можна атрымаць да 30 пенсійных балаў.
Мінімальны стаж для атрымання пенсіі па старасці з 1 студзеня 2015 года ўстаноўлены 6 гадоў. На працягу 10 гадоў ён будзе павялічвацца на год і складзе 15 гадоў.
Назапашвальная частка пенсіі будзе складацца з адлічэнняў работніка ў межах 6% ад заробку (даходу). Яна будзе фармавацца ў абавязковым парадку ў работнікаў 1967 года нараджэння і маладзейшых. Узносы на назапашвальную частку будуць паступаць на індывідуальны рахунак. Работнік атрымлівае права пераводзіць яго ў любыя пенсійныя фонды або давяраць кіруючай кампаніі. Дзяржава павінна прыняць меры для абароны назапашванняў (яны падлягаюць страхаванню).
Мяркуецца, што правядзенне пенсійнай рэформы дазволіць пажылым людзям на працягу 10-15 гадоў падняць узровень пенсій да ўзроўню 40% ад сярэдняй зарплаты. Для параўнання: у Еўропе гэты паказчык дасягае 60-70%.
Што ў нас?
Пенсіі ў Беларусі выплачваюцца дзяржавай з Фонду сацыяльнай абароны насельніцтва (ФСАН) пры Міністэрстве працы і сацыяльнай абароны Рэспублікі Беларусь. ФСАН напаўняецца за кошт абавязковых сацыяльных узносаў юрыдычных і фізічных асоб. Пры гэтым прадпрыемствы робяць адзіны плацёж на ўзроўні 28% ад заработнай платы, а самі работнікі – 1% ад заробку.
У цяперашні час размеркавальная пенсійная сістэма вычарпала свой рэсурс па шэрагу прычын. Па-першае, павялічылася колькасць пенсіянераў, як і памеры іх пенсій. Па-другое, зменшыліся сумы адлічэнняў у сувязі з нерэнтабельнасцю прадпрыемстваў і скарачэннем колькасці працуючых. Па-трэцяе, адыграў сваю ролю эканамічны крызіс і яго спадарожнік – інфляцыя. У выніку наш пенсійны фонд збяднеў і, як следства зменшыліся памеры пенсій большасці пенсіянераў.
Цяпер пенсія ў Беларусі знаходзіцца на ўзроўні 30% ад сярэдняй зарплаты работніка. Праўда, ёсць «багатыя» пенсіянеры, якія атрымліваюць пенсіі на ўзроўні 60-70 і нават 75% ад заробку (чыноўнікі, дэпутаты, вайскоўцы, міліцыянты, суддзі, пракуроры, следчыя і інш.). Прычым, былыя «службовыя» выходзяць на пенсію праз 20-25 гадоў службы і могуць без якіх-небудзь абмежаванняў атрымліваць пенсію і зарплату, што парушае прынцып сацыяльнай справядлівасці і выклікае сур’ёзны нараканні сярод асноўнай часткі пенсіянераў.
Стала відавочна, што цяперашнія пенсіі ператварыліся ў мізэрную дапамогу «па старасці». Але праблема складаецца яшчэ ў тым, што такія дапамогі дзяржава абцяжарваецца выплачваць па прычыне галечы пенсійнага фонду і пры гэтым год ад года павялічваецца колькасць «нахлебнікаў».
Што рабіць? Самы просты спосаб павысіць пенсійны ўзрост гадоў на пяць ці дзесяць. Тады беларусы вымушаныя будуць працаваць да смерці і не будуць прэтэндаваць на «дзяржаўныя» пенсіі. Пры кожным буйным прадпрыемстве можна будзе адкрыць пахавальнае бюро. Калі памерлых спальваць, то з’явяцца новыя працоўныя месцы ў «гарачым» цэху (гэты спосаб з разраду «чорнага» гумара.- Аўт.).
Больш гуманны падыход да паляпшэння сітуацыі з пенсіянерамі – прапанаваць ім самім рабіць адлічэнні на будучы час, гэта значыць перайсці да назапашвальных пенсій. Але хто адважыцца ва ўмовах двухзначнай інфляцыі давяраць свае сціплыя адлічэнні «фінансавым магнатам»? Бо казку пра Бураціну прачыталі амаль усе дарослыя.
Хтосьці можа прапанаваць рабіць адлічэнні ў доларах ці еўра. Аднак тады і зарплату трэба плаціць у цвёрдай валюце. І пажадана на такім узроўні, як у суседніх краінах. Чым мы горшыя за немцаў, ангельцаў і іншых шведаў?
Як выратаваць пенсіянераў?
Мы ведаем «як». Мы – гэта ўдзельнікі «круглага стала», якія сабраліся 18 снежань па ініцыятыве беларускіх хрысціянскіх дэмакратаў. Вольга Кавалькова распавяла нам пра стан беларускай пенсійнай сістэмы і аб яе праблемах. Яна прапанавала некаторыя шляхі паляпшэння сітуацыі. Мы з ёй пагадзіліся і вырашылі дзейнічаць у імя выратавання нашых пенсіянераў, тым больш, што вялікая частка ўдзельнікаў «круглага стала» дасягнула гэтай «мяжы».
Перш за ўсё, мы вырашылі стварыць групу аўтарытэтных экспертаў, якія зыходзячы з наяўнай сітуацыі маглі б прапісаць «рэцэпты» па акрыянні нашай пенсійнай сістэмы і вызначыць пакрокавую стратэгію дзеянняў.
Потым свой «план» мы хочам прадставіць уладам, у тым ліку міністру працы і сацыяльнай абароны насельніцтва, а таксама беларускай грамадскасці. У выніку мы хочам бязбольна, разумна і паступова адвесці сталае насельніцтва краіны ад «прорвы», у якую іх можа сапхнуць ўлада, калі рэзка павысіць пенсійны ўзрост і нічога не дасць «у суцяшэнне».
Мы лічым, што ёсць дзясяткі спосабаў для ўзняцця ўзроўню жыцця пенсіянераў без ўзняцця пенсійнага ўзросту. Адзін з іх – распусціць больш чым стотысячную армію міліцыі. Хай мужыкі сумленнай працай запрацуюць сабе на «хлеб». Іншы спосаб – скасаваць пасаду прэзідэнта як залішнюю і вызваліць ад пустой працы дзясяткі тысяч «абслуговаючага персаналу». Трэці спосаб – правесці рынкавыя рэформы і стварыць нармальныя ўмовы для развіцця дробнага і сярэдняга бізнесу. Тады ўсё знойдуць сабе «справу»: і маладыя, і старыя.
***
У выніку выратаванне пенсіянераў – у іх руках. Абуджайцеся, яднайцеся! У вас яшчэ шмат патэнцыялу, мудрасці, сувязяў. Вы – вядучая і арганізаваная сіла нашага грамадства (пасля дзяржаўнага апарату, звязанага адзіным камандаваннем, дысцыплінай і фінансаваннем). Давайце палепшым сваё жыццё!
Мы гатовыя прапанаваць план мадэрнізацыі пенсійнай сістэмы па лепшых і правераных еўрапейскіх узорах. Арыентуйцеся на маладую жанчыну па імені Вольга Кавалькова, якая пагадзілася стаць лідарам хрысціянска-дэмакратычнага руху і гатовая дапамагчы беларускім пенсіянерам. Яна адкрыта для зносін (e-mail: [email protected]).
Міхаіл Пастухоў, IDSM BEE
