Беларускае Народнае Аб’яднанне. 1936-1939
З канца 1934 году і праз увесь 1935 год на старонках галоўнай хадэцкай газеты – “Беларускай крыніцы” – вялася дыскусія: як рэагаваць на узрослыя пагрозы, як быць больш эфектыўнымі, як абнаўляцца. Спрэчкі разгарэліся вакол “меры палітыкі” і “меры культуры” у дзейнасці БХД (Стан. 558-560), вакол “хрысціянскасці”, і, адпаведна, вакол назвы. Частка сябраў (як, напрыклад, ксёндз Уладзіслаў Талочка) настойвала на захаванні асноватворнага хрысціянскага характару партыі, частка выступала за чыста свецкую арганізацыю.
Урэшце, у студзені 1936 года БХД была ператвораная ў Беларускае Народнае Аб’яднанне, якое мыслілася шырокай пляцоўкай для з’яднання ўсіх нацыянальных сіл. Узначаліў БНА цэнтральны Камітэт, у які ўвайшлі Язэп Найдзюк, Адольф Клімовіч, Язэп Малецкі, Баляслаў Бабарыка-Гапановіч, Ян Чарнецкі, Мікола Казаровіч, Віктар Ярмалковіч, Янка Шутовіч, Янка Пазняк (старшыня), Станіслаў Грынкевіч (першы віцэ-старшыня), Мікалай Дварэцкі (другі віцэ-старшыня). У праграме падкрэсліваўся свецкі характар партыі, з ранейшых ідэйных асноваў застаўся хіба параграф 16: “БНА за свабоду існавання рэлігіі і дзейнасці рэлігійных устаноў і за свабоду вызнавання рэлігіі”.
Аднак, замест узмацнення, з’яднання і пашырэння вынік абнаўлення ды “новага свецкага характару” быў адваротны. Частка хадэкаў, пераважна “старая гвардыя”, адышла ад актыўнай працы. Страціўшы забароненую “Крыніцу”, БНА не змагло наладзіць трывалы кантакт з гушчай народу – нерэгулярныя “камунікаты” не замянілі масавую газету.
Кансерватыўна настроеная частка хадэкаў на чале з Вінцэнтам Гадлеўскім, не пагадзіўшыся на рэарганізацыю ў БНА, адкалолася і стварыла сваю арганізацыю пад назвай “Беларускі Фронт”.
Адыграла сваю нэгатыўную ролю і прапанова камуністаў стварыць у Заходняй Беларусі агульны “Антыфашыстоўскі (чытай – антыпольскі) фронт” з мэтай супраціву санацыі. БНА гэтую прапанову адхіліла, але ксёндз Адам Станкевіч пайшоў на дамову БІГіК з пракамуністычнай ТБШ – у выніку, гэта прывяло як да забароны Інстытуту, так і да адыходу з БНА непрымірымых антыкамуністаў.
На сённяшні час выглядае, што ініцыятары першапачатковай дыскусіі 1934-35 гг шукалі ад добрага яшчэ лепшага – але страцілі і адзінства, і моц першапачатковай хрысціянскай дэмакратыі.
З кнігі “Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя: 1917 – 2017”
Працяг будзе
