Хрысціянства і дэмакратыя ў Расейскай імперыі
Акупацыя Беларусі Расейскай імперыяй напрыканцы ХVIII стагоддзя прадвызначыла знішчэнне рэшткаў беларускай дзяржаўнасці і агульны ўпадак шматканфесійнага хрысціянства. Вунія была выкараненая, рыма-каталіцтва абмежаванае, пратэстанцтва зведзена да жмені суполак пад адпаведным наглядам, а замест жывога беларускага праваслаўя з дэмакратычнымі брацкімі традыцыямі насаджаная маскоўская артадоксія з усімі яе характэрнымі рысамі.
Менавіта таму беларуская нацыянальна-вызвольная барацьба XIX стагоддзя – і ў форме паўстанняў, і ў выглядзе культурніцкага адраджэння – вялася з пазіцыяў хрысціянскай веры і народаўладдзя. Постаці Кастуся Каліноўскага, рыма-каталікоў Францішка Багушэвіча й Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, вуніята (а затым і праваслаўнага) прафесара Міхаіла Баброўскага альбо менскага лютараніна доктара Вільгельма Гіндэнбургa – найбольш яскравае сведчанне хрысціянскага і дэмакратычнага характару беларускіх абуджэнняў апошніх 250 гадоў. Выхадцы з Беларусі – Адам Міцкевіч, Юзаф Крашэўскі, Хведар Дастаеўскі, Генрык Сянкевіч і іншыя – імкнуліся змяніць і польскае грамадства, і расейскую дзяржаву праз моцны хрысціянскі зарад і ўвагу да патрэбаў народа.
Адным з яскравых сведчанняў глыбіннай беларускай хрысціянскай дэмакратыі стаў знакаміты Антыалкагольны рух 1846-59 гадоў, пачаты ў беларускіх паветах, па цэрквах і касцёлах. За некалькі год ён ахапіў 32 губерніі Расейскай імперыі і прывёў як да масавага працверазення простага люду, так і да хвалі самакіравання – стварэння таварыстваў, гаспадарчых каапэратываў, школаў.
Напрыканцы 19 ст. імперыя ўжо ўспрымала беларускія землі як неад’емную частку – нездарма нават назва “Беларусь” была забароненая, і замест яе выкарыстоўвалася паняцце “Северо-Западный край”. Але сілы веры і свабоды тлелі ў тоўшчы народа. Наступны, ХХ век адразу ў некалькіх тэктанічных разломах раптоўна ўскрыў гэтае полымя – і зноў вывеў на гістарычную арэну Беларусь хрысціянскую і дэмакратычную.
З кнігі “Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя”
#100гадоўБХД
