БХД і Праваслаўнае Беларускае Дэмакратычнае Аб’яднанне
Гэтаму спрыяла стварэнне ў 1927 годзе Праваслаўнага Беларускага Дэмакратычнага Аб’яднання – партыі, якая спрабавала паўтарыць поспех “каталіцкай” БХДЗ, але хутка сутыкнулася з рэакцыяй польскіх ды расейскіх шавіністычных колаў.
Ядро ПБДА гуртавалася вакол сенатара Вячаслава Багдановіча, пасла Сейма Аляксея Назарэўскага, выдаўца газеты “Праваслаўная Беларусь” Лукаша Голада ды віленскага святара Аляксандра Каўша. ПБДА выступала за беларускую мову ў казаннях і школах, супрацьстаяла і паланізацыі, і бальшавіцкаму “абнаўленству”, і расейскім манархічным колам, то бок свядома адстойвала шматсотгадовую ефрасіннеўскую традыцыю адкрытага, народнага, цярпімага і творчага беларускага праваслаўя.
Лідары ПБДА, атакаваныя з усіх бакоў, хутка зразумелі, што адзіным і натуральным хаўруснікам дэмакратычна настроеных праваслаўных святароў і вернікаў ёсць БХД. ПБДА фактычна стала праваслаўным крылом БХД, а Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя займела шырокі выхад да сялянаў і мяшчанаў, што спавядалі праваслаўе.
