Прагнозы развіцця палітычнай сітуацыі ў Беларусі пасля “выбараў” 2012
Звычайна, даючы прагнозы электаральных спаборніцтваў, спецыялісты абапіраюцца на электаральную статыстыку і дадзеныя сацыялагічных апытанняў, аналізуючы якія можна выказаць здагадку наконт таго ці іншага зыходу. Наколькі выраслі або ўпалі рэйтынгі апазіцыйных кандыдатаў, як гэта суадносіцца з звесткамі папярэдніх кампаній, для прагназавання уласна вынікаў парламенцкіх выбараў у сучаснай Беларусі не мае значэння. Мы зыходзім з аксіёмы, што ў Беларусі існуе выбарчы працэс, існуе працэдура галасавання, але няма рэальнага падліку галасоў. І праходжанне апазіцыі ў парламент у цяперашніх умовах залежыць толькі ад стратэгіі і запатрабаванняў кіруючага рэжыму. Таму мы бярэм за аснову прагназавання вынікаў выбараў 2012 года наступны крытэр: наколькі той ці іншы сцэнар мэтазгодны для рэжыму з сістэмнага палітычнага пункту гледжання. Зыходзячы з гіпатэтычнага развіцця падзей, вылучаюцца тры магчымыя варыянты вынікаў выбараў у Палату прадстаўнікоў:
1. Праходжанне ў парламент пэўнай колькасці найбольш прыкметных і вядомых апазіцыйных кандыдатаў, якія хоць і будуць у значнай меншасці, але будуць дастаткова прадстаўнічым. Гаворачы аб гэтым сцэнары, міжволі ўзнікае deja vu ў дачыненні да 2004 года. І тады, і цяпер асобныя ўдзельнікі выбарчай кампаніі ад апазіцыі сур’ёзна разлічвалі на некаторы поспех, г.зн. праходжанне ў парламент пэўнай колькасці апазіцыянераў. Тады гаварылася, што рэжым не такі моцны і можна дамагчыся поспеху. Цяпер загаварылі пра тое, што рэжыму не выгадна цалкам падтасоўваць вынікі выбараў, што праходжанне апазіцыйных кандыдатаў пойдзе на карысць, у прыватнасці, нармалізацыі адносінаў з Захадам і г.д.
2. Другі варыянт з’яўляецца больш сціслай версіяй першага. Згодна з ім у Палату прадстаўнікоў трапляе некалькі апазіцыйных кандыдатаў (адзін, два ці крыху больш). Гэты сцэнар досыць шырока абмяркоўваўся напярэдадні выбарчай кампаніі 2012 года. Падаплёкай яму служылі чуткі пра дамоўленасці некаторых апазіцыйных лідэраў з уладамі аб прызначэнні ў парламент. Называліся нават канкрэтныя прозвішчы, у прыватнасці, лідэра Руху “За свабоду” Аляксандра Мілінкевіча і іншыя. Але пасля нерэгістрацыі А. Мілінкевіча кандыдатам у дэпутаты многія ілюзіі развеяліся, і стала зразумела, што так чуткі апынуліся зусім не інсайдарскай інфармацыяй, а банальнай «качкай» або, як варыянт, падманнай стратэгіяй ўключэння апазіцыі ў перадвыбарчую гульню.
3. У парламент апазіцыйныя кандыдаты не трапяць. Гэта будзе садзейнічаць захаванню маналітнасці палітычнай сістэмы. У гэтай сітуацыі парламент Беларусі захавае свае непалітычныя функцыі фармальнага галасавання па законапраектах, завяршэння кар’еры дзяржаўных дзеячаў і г.д. Парламент ў такім выглядзе, відавочна, захавае сваю частковую легітымнасць у вачах міжнароднай супольнасці, а грамадзяне Беларусі не змогуць ўспомніць нават некалькі прозвішчаў дэпутатаў.
Рэалізацыя першых двух сцэнарыяў азначала б з’яўленне ў Беларусі ўпершыню за 15 гадоў сістэмнай апазіцыі. Нягледзячы на тое, што Палата прадстаўнікоў не валодае сур’ёзным уплывам у беларускай палітыцы, тым не менш, з’яўленне ў прадстаўнікоў апазіцыі парламенцкай трыбуны магло прынесці масу нязручнасцяў і «палітычнага шуму». У гэтай сувязі ўспамінаецца дзейнасць дэпутацкай групы “Рэспубліка” ў другім скліканні Палаты прадстаўнікоў, калі некалькі чалавек даставілі масу нязручнасцяў кіруючаму рэжыму. З пункту гледжання палітычнай мэтазгоднасці такія сцэнары беларускі рэжым не задавальняюць. У сваім першым аналітычным аглядзе за май 2012 года Аналітычны Беларускі Цэнтр адзначаў, што дзеючая ўлада разглядае парламент выключна ў сваіх унутрырэжымных мэтах. Таму асабіста Аляксандр Лукашэнка не пойдзе на парушэнне маналітнасці палітычнага рэжыму, што пагражае стабільнасці аўтарытарнай улады. Таксама з’яўляюцца неабгрунтаванымі ўяўлення пра тое, што з дапамогай апазіцыі ў парламенце рэжым будзе наладжваць адносіны з Захадам. Па-першае, гэта магчымасць яшчэ ніколі не выкарыстоўвалася беларускім рэжымам і эфект ад такога сцэнару сумнеўны. Па-другое, больш мэтазгодна для пачатку нармалізацыі адносінаў з Захадам вызваліць палітычных зняволеных, што з’явіцца выразным сігналам аб гатоўнасці перамоваў.
З’яўленне апазіцыі ў парламенце прывядзе да змены расстаноўкі сілаў унутры апазіцыйнага поля, бо тыя апазіцыйныя палітычныя сілы, якія будуць мець парламенцкую трыбуну, павялічаць свой уплыў. Гэта адаб’ецца на ўспрыманні апазіцыі заходнімі партнёрамі, якія ўбачаць у абраных апазіцыйных дэпутатаў рэальную контрэліту, гатовую прыйсці на змену дзеючай улады. Акрамя таго, з’яўленне бачных апазыцыянераў ці лідэраў апазіцыі ў Парламенце будзе азначаць павелічэнне «стартавага капіталу» іх палітычных сіл у прэзідэнцкай кампаніі 2015 года, падрыхтоўка да якой пачнецца неўзабаве пасля парламенцкіх выбараў.
Відавочна, што наступствы траплення ў парламент некалькіх апазіцыянераў ці хоць бы нават двух прозвішчаў вядомых апазіцыянераў, не ўпісваюцца ў стратэгію захавання аўтарытарнай улады. Бо акрамя сумнеўных эфектаў у гэтых сцэнарыяў ёсць цалкам рэальныя сістэмныя наступствы, дапусціць якія Аляксандр Лукашэнка не мае намеру.
Таму, як мы і пісалі раней у сваіх аналітычных аглядах за май і чэрвень, найбольш верагодным вынікам парламенцкіх выбараў 2012 года ў Палату прадстаўнікоў будзе трэці варыянт, г.зн. апазіцыя ў парламент не патрапіць.
Новыя апазіцыйныя альянсы. Выбарчая кампанія 2012 ўнесла прыкметныя змены ў апазіцыйную палітыку. Па-першае, кааліцыя шасці вядучых апазіцыйных сіл, якая сфармавалася летам 2011 года, і ў рамках якой адбываліся спробы выпрацоўкі адзінай перадвыбарнай стратэгіі апазіцыі ў пачатку гэтага года, фактычна ўжо перастала існаваць. Галоўнай прычынай разыходжанняў унутры апазіцыі сталі розныя стратэгіі ў адносінах да выбарчай кампаніі 2012 (дадзены пытанне падрабязна разглядалася ў матэрыялах Аналітычнага Беларускага Цэнтра). Разам з тым, акрэслілася перспектыва больш цеснага супрацоўніцтва паміж асобнымі палітычнымі сіламі, што ўжо вымалёўвае будучыя абрысы палітычнага апазіцыйнага поля. Так, да сталага саюзу Партыі БНФ і Руху «За свабоду» на аснове агульных палітычных пазіцый далучыцца грамадзянская кампанія «Гавары праўду». Гэта будзе азначаць стварэнне дастаткова буйнога апазіцыйнага цэнтра прыцягнення сіл, які будзе арыентаваны на падрыхтоўку да наступнай прэзідэнцкай кампаніі 2015 года.
З іншага боку, выразна прасочваецца збліжэнне Беларускай хрысціянскай дэмакратыі (БХД) і Аб’яднанай грамадзянскай партыі (АГП), пазіцыя якіх у адносінах да выбараў хоць і адрознівалася, але была блізкай. Нагадаем, што БХД абрала стратэгію актыўнага ўмоўнага байкоту, а АГП вылучыла «спікераў» з наступным зняццем з выбараў. Акрамя таго, некалькі сябраў незарэгістраванай партыі БХД ўступілі ў шэрагі АГП на час выбарчай кампаніі, каб мець легальную магчымасць праводзіць пікеты за байкот выбараў. У дадатак да такога супрацоўніцтва двух партый варта аднесці і досыць даверныя ўзаемныя адносіны кіраўніцтва партый, што абумоўлівае магчымасць фарміравання альянсу БХД і АГП у рамках падрыхтоўкі да наступнай прэзыдэнцкай кампаніі.
Што тычыцца іншых апазіцыйных структур, то ўяўляецца найбольш верагоднымі прытрымліванне альбо ў канве стратэгіі канструктыўнай апазіцыі ПБНФ, ДЗС і ГП, альбо стратэгіі БХД і АГП, альбо малаэфектыўнае самастойнае рух да наступнага электаральную сезону ў ключы жорсткай канфрантацыйнай стратэгіі. Варта адзначыць, што паколькі нязгаданыя тут палітычныя сілы не валодаюць прыкметным уплывам у апазіцыйным асяроддзі, то іх самастойнае існаванне будзе малапрадукцыйных.
Алесь Шамякін
