Былы сустаршыня БХД Аляксей Шэін напісаў фэнтэзі для падлеткаў
Колішні
сустаршыня Беларускай хрысціянскай дэмакратыі Аляксей Шэін некалькі гадоў таму
пакінуў палітычную дзейнасць на карысць літаратуры. Першы ягоны раман – фэнтэзі
для падлеткаў – называецца «Сем камянёў» і выйдзе ў серыі «Каляровы ровар»
Саюза беларускіх пісьменнікаў літаральна днямі. Герой рамана хлопчык Ясь
трапляе ў дзіўную краіну Эферыю, дзе сутыкаецца з рознымі прыгодамі і робіцца
ўдзельнікам барацьбы за свабоду. Карэспандэнт «Будзьмы» пагаварыла з аўтарам,
які ажыццявіў мару.
– Вы
стварылі моўныя курсы «Моваведа», займаліся грамадска-палітычнай дзейнасцю.
Калі вы сталі яшчэ і пісьменнікам?
–
Грамадскай і палітычнай дзейнасцю я пачаў займацца таму, што ў краіне не ўсё
добра. Калі б была нармальная Беларусь або з ніжэйшым узроўнем праблемаў, то
вялікая колькасць людзей, якія цяпер у апазіцыі, магчыма, займалася б чымсьці
іншым – мастацтвам, бізнесам, навукай.
Пісьменнікам
я марыў стаць з дзяцінства, калі ўжо зусім шчыра. Недзе гадоў у сем у мяне была
суперпапулярная тады кніга – «Приключения Арбузика и Бебешки». Я чытаў з
шалёнай зацікаўленасцю. Мне было шкада, калі кніга скончылася, і я напісаў
працяг.
– І
якім ён быў?
– Цяпер
ужо слаба памятаю. У Скобелева дрэнныя героі называліся зялёнахвостыя, а я
прыдумаў сінятварых. Зразумела, дабро павіннае было перамагчы зло.
У
школьна-студэнцкія часы тое-сёе друкавалася ў часопісе «Першацвет», а пасля
заняўся грамадскай дзейнасцю, і жаданне пісаць як адрэзала. Але потым
нарадзіліся дзеці. У нас з жонкай тры хлопцы: аднаму пяць, другому чатыры,
трэцяму два. Ім хочацца паслухаць нейкіх гісторый. Вось тады я выразна пабачыў,
што ў беларускай літаратуры існуе недахоп дзіцячых кніг, і адкапаў сваю старую
ідэю прыгодніцкага рамана. «Сем камянёў» я пісаў тры з паловай гады. Пачынаў як
кнігу для маленькіх, але ў працэсе зразумеў, што гэта не зусім мая тэма, і
ўрэшце атрымалася для падлеткаў 12-15 гадоў.
– Для вашых
дзяцей гэта кніга навыраст.
–
Навыраст, але нам з жонкай ужо давялося прачытаць дзецям, бо яны ж пытаюцца:
«Тата, што ты пішаш? А пачытай нам». Хоць не ўсё ім, магчыма, было зразумела.
Я б
наважыўся сказаць, што ў гэтым жанры – класічнага ці прыгодніцкага фэнтэзі –
гэта першая кніга па-беларуску.
– А як
жа кнігі Ксеніі Шталянковай, Людмілы Рублеўскай, Антона Францішка Брыля?
– Так,
пра ўсіх гэтых аўтараў я ведаю, але гэта, мне здаецца, больш гістарычнае
фэнтэзі. У мяне не вядзецца пра гісторыю Беларусі, гэта проста спроба напісаць
прыгодніцкую казку. Гэта хутчэй адсылка да класікі 40-50-х гадоў мінулага
стагоддзя, калі фэнтэзі “станавілася на ногі”.
— Вы
самі чытаеце шмат фэнтэзі?
– Як ні
дзіўна, фэнтэзі я амаль не чытаю. Проста мне захацелася напісаць казку, і я
зразумеў, што гэта быў бы найлепшы для яе жанр. У дзяцінстве чытаў Роберта
Говарда, кнігі пра Конана. Чытаў класічнае фэнтэзі – Льюіса, Толкіна, крыху
іншых аўтараў, але не магу сказаць, што фанат гэтага жанру.
– Вы
адзін з заснавальнікаў Маладога Фронту. У кнізе дзеці вядуць актыўную барацьбу.
Хлопчык б’ецца на мячах, спрытна раскідваючы вакол сябе вартаўнікоў турмы,
дзяўчынку арыштоўваюць за расклейванне ўлётак. Ці можна сказаць, што гэта
метафарычнае адлюстраванне дзейнасці Маладога Фронту?
– Гэта
не ксеракопія Беларусі з размалёўкай уручную каляровымі алоўкамі. Гэтая кніга –
больш метафара барацьбы дабра са злом, справядлівасці і несправядлівасці. Яна
пра веру, свабоду і каханне. Але зразумела, што мой бэкграўнд уплывае, як і
досвед любога пісьменніка адлюстроўваецца на тым, што і як ён піша. Хлопчык
умее фехтаваць, і я калісьці ў дзяцінстве займаўся фехтаваннем.
– З
завязанымі вачыма, як ваш герой?
– Вось
гэта ўжо прыдумка.Расклейванне
ўлётак – так, я і сам гэта праходзіў. Але я не хацеў пісаць палітычны памфлет,
бо праз пяць гадоў яго ўжо будзе нецікава чытаць.
– З
іншага боку, сюжэт змагання за свабоду вечны, ён будзе падобны ва ўсе часы.
–
Інструментарый барацьбы падобны. Толькі цяпер сродкі інфармавання іншыя. Ёсць
такі фільм «Цудоўная ласка» пра ангельскага палітыка Уільяма Уілберфорса, які
змагаўся за адмену рабства ў Вялікабрытаніі. Гэты фільм выйшаў некалькі гадоў
таму ў перакладзе на беларускую з ініцыятывы Андрэя Кіма. Там вядзецца пра
XVIII стагоддзе і кампанію па прасоўванні закона па адмене рабства. Героі
збіраюцца і абмяркоўваюць дзеянні: трэба аб’ехаць гарады, надрукаваць улёткі,
сабраць тысячы подпісаў.Я гляджу і разумею, што за трыста гадоў нічога не
змянілася.
– Вашыя
героі рыхтуюць паўстанне, але ў апісанні бітваў вы неяк тактоўна пазбягаеце
таго, што ў іх мусіць нехта гінуць. Можа, гэта няшчыра, і падлеткі такога не
зразумеюць?
– Я
разважаў, як трэба пісаць пра смерць, і вырашыў не акцэнтаваць, не распісваць,
што кроў б’е фантанам, хаця зразумела, што калі страляюць з арбалетаў, то
пераразаюцца артэрыі, і яна сапраўды б’е. Але гэта нічога не дадасць да таго,
што я хацеў сказаць.
У кнізе
ёсць драматычныя моманты, калі гіне шмат людзей, аднак усё гэта не смакуецца.
Гэта не “Галодныя гульні”, тут маладзейшая аўдыторыя.
– Вы
былі сустаршынёй Беларускай хрысціянскай дэмакратыі. Пра вашую кнігу пішуць,
што ў ёй моцны хрысціянскі падтэкст. У чым ён праяўляецца – гэта цытаты з
Бібліі, адсылка да біблейскіх сюжэтаў?
–
Хрысціянская аснова найперш выяўляецца ў агульных каштоўнасцях. Здаецца, што
тут даказваць? Але паверце, калі я размаўляю з людзьмі розных узростаў, то
даволі часта сустракаю сцверджанне, з якім абсалютна не згодны: няма дабра і
зла, усё адносна, у кожнага сваё дабро і сваё зло.
Але я
веру ў іншае, і мая кніга пра тое, што чалавеку трэба ўмець вызначыць, дзе
дабро, і намагацца яго трымацца, нават калі ад гэтага табе бывае не заўжды
добра. Для многіх маіх знаёмых гэта стала асабліва відавочна пасля ўкраінскіх
падзеяў.
А для
тых людзей, якія ведаюць і чытаюць Біблію, будзе цікава знайсці ў кнізе
своеасаблівыя «велікодныя яйкі» – пэўныя вобразы, часам амаль дакладныя, а
часам перафразаваныя цытаты, сімвалы. Я не буду раскрываць, можа, камусьці
будзе цікава гэтыя адсылкі знайсці самому.
– Вы не
думаеце, што калі звычайны падлетак пачуе пра хрысціянскія матывы ў кнізе, яго
гэта адштурхне, бо ён падумае, што яго зараз будуць павучаць ці настаўляць, а
яму хочацца толькі прыгодаў і бітваў?
–
Першая мэта маёй кнігі – проста расказаць цікавую гісторыю. Але ў мяне ёсць
шмат знаёмых, якія з’яўляюцца вернікамі розных канфесіяў. І я хацеў бы зрабіць
беларускамоўны прадукт, цікавы ў тым ліку і для моладзі хрысціянскай. Магчыма,
для кагосьці з іх гэта будзе першы раман, прачытаны па-беларуску. Хаця гэтая
кніга пісалася не для хрысціян, яна для ўсіх.
– Як
кніга прыйшла да выдання?
– Калі
казаць пра фінансавы бок, то гэта грошы беларускага бізнесоўца, які ўкладае іх
у спадзеве, што кніга не толькі будзе карыснай, але і зможа быць прададзенай.
– Ого,
так бывае?
–
Бывае. Ёсць міф, што беларускае не прадаецца. Я б хацеў паспрабаваць з гэтым
пазмагацца. Мне хацелася б, каб чалавек, які кнігу набудзе, адчуваў, што нехта
стараўся зрабіць для яго падарунак. Тамуілюстраванне і вонкавы выгляд
мусяць быць амаль дасканалымі. З пошукам мастака, Рамана Сустава, быў такі
свайго роду знак.
Я
зайшоў аднойчы ў Цэнтральную кнігарню і пабачыў кнігу, якая ўразіла
афармленнем. Друк вокладкі быў няякасны, але ідэя і сама графіка ўразілі. Я
нават прозвішча мастака запісаў сабе. А потым аказалася, што мой сябар добра
ведае гэтага чалавека.
– Час
ад часу робяцца спробы пісаць масавае захапляльнае чытво па-беларуску.
Уладзіслаў Ахроменка, напрыклад, пазіцыянаваў сваю «Тэорыю змовы» як лёгкі
жанр, кнігу для электрычак. Але беларускамоўная белетрыстыка так і не выходзіць
далёка за межы культурніцкага асяродку і ні ў якія электрычкі не трапляе. У вас
ёсць нейкая рашучая стратэгія, каб вашая кніга да падлеткаў усё-такі дайшла?
–
Пакуль будзем распаўсюджваць класічным шляхам на розных культурніцкіх і
хрысціянскіх пляцоўках. Спадзяюся, народзяцца і іншыя ідэі. Думаю, калі чалавек
кажа, што хоча зрабіць чытво для электрычак, то ён павінен ці сам ісці ў
электрычкі і прадаваць, ці рабіць вельмі выгадную прапанову прадаўцам. То бок у
нашай беларускай сітуацыі важна непасрэдна кантактаваць з тым, для каго ты
пішаш.
–
Першая кніга ўжо ў друку. Можа, вы ўжо далей нешта пішаце?
– Пішу.
Якраз хачу напісаць якасную белетрыстыку па-беларуску. Гэта будзе прыгодніцкі
дэтэктыў. Калі знаходзіць беларускія аналагі, то найбольш блізкі (менавіта па
жанры, не кажу пра мастацкія якасці) «Чорны замак Альшанскі», дзе падзеі
адбываюцца ў сённяшняй рэчаіснасці, але звязаныя з мінулым, з гісторыяй і дзе
трэба разгадваць загадкі. У мяне яны тычацца Бібліяў Скарыны.
– Вось
у вас была мара, а потым вы адкінулі ўсе справы, селі і тры гады працавалі.
Сумневы ж заўжды ёсць. Цяжка было насмеліцца, не кінуць?
– Я б
сказаў, “жэстачайшэ” цяжка. Але я ўрэшце зрабіў выбар. Мне здаецца, большасць
людзей у нашай краіне пражывае жыццё міма сваёй мары. Часам даросламу чалавеку,
якому 20-30 гадоў, проста трэба адказаць сабе на пытанне: кім ты хочаш стаць,
калі вырасцеш? І калі ён дасць сабе шчыры адказ, адкінуўшы акалічнасці і
абавязкі, і не пабаіцца пачаць гэта здзяйсняць, то ў нас будзе іншая краіна.
Калі я
задумаўся пра кнігу, то падчас малітваў глыбока ў сабе ставіў перад сабой і
перад Богам пытанне: як зрабіць? І зразумеў, што трэба зыходзіць з палітычнай
дзейнасці, што я і зрабіў.
– Дзеля
кнігі?
– Так,
у тым ліку і таму, што мне трэба было займацца кнігай. Палітычная дзейнасць у
беларускай сітуацыі складаная, але вельмі прывабная. Сёння ты на Акрэсціна
сядзіш, а праз тыдзень сустракаешся з прэзідэнтам нейкай краіны. Як чалавеку,
які мае патрэбу ў адрэналіне, мне цяжка было ад гэтага адмовіцца. Але я
зразумеў, што, даруйце за пафас, у Беларусі, каб памяняць сітуацыю, трэба
займацца рэчамі больш глыбіннымі, заліваннем падмуркаў, якіх, магчыма, і не
відаць нейкі час.
У мяне
раней была ілюзія, што кнігу трэба пісаць па натхненні. Сама ідэя рамана
з’явілася яшчэ ў 2003 годзе, а канкрэтна пісаць яго я ўзяўся ў 2011-м. Усе
гэтыя восем гадоў я чакаў натхнення. Калі яно прыходзіла, я мог напісаць
некалькі абзацаў. За гэтыя гады я напісаў недзе шэсць старонак. І зразумеў, што
жыццё праходзіць. Тады вырашыў, што буду сядаць і пісаць пэўную колькасць
словаў.
–
Колькі вы пісалі?
–
Вырашыў пісаць недзе 700 словаў на дзень. Можа,такі метад утылітарны і
нерамантычны, але ён дае вынік. А тыя шэсць старонак, напісаныя за восем гадоў,
былі самыя слабыя з усёй кнігі. Так што большасці людзей, якія хочуць напісаць
раман, трэба ставіць перад сабой вельмі практычныя планы.
– Вы
баіцеся негатыўнай рэакцыі на ваш дэбют, яна магла б вас спыніць?
— Не,
абсалютна. Хоць вядома ж, як любы аўтар, я хацеў бы, каб кніга зацікавіла і
штосьці дала чытачу.
Гутарыла Аляксандра Дорская, budzma.by
