Беларускі Інстытут Гаспадаркі і Культуры
У чэрвені 1926
года кіраўніцтва БХД і Беларускага Студэнцкага Саюза (які фактычна быў
маладзёвым крылом БХД) прынялі рашэнне заснаваць Беларускі Інстытут Гаспадаркі
і Культуры (БІГіК). Інстытут разглядаўся як база для эканамічнай, дабрачыннай і
культурніцкай дзейнасці найперш у гушчыні беларускага народа. Штаб-кватэра
БІГіК размясцілася ў Вільні, непадалёк ад Вострай брамы. У кіраўніцтва увайшлі
Адам Більдзюкевіч (старшыня), Фабіян Ярэміч, Альбін Стэповіч, Баляслаў
Грабінскі, Аляксей Назарэўскі, Адам Станкевіч, Ян Пазняк ды іншыя.
Ужо за першы
месяц працы БІГіК адчыніў 22 беларускія бібліятэкі па ўсёй Заходняй
Беларусі і атрымаў канцэсіі на адкрыццё 6 беларускіх школаў (праўда, удалося
адчыніць толькі адну – у вёсцы Шаўляны Браслаўскага павету, стварэнне астатніх
польскія ўлады з розных нагодаў забаранілі). У 1927-м пачаліся
бухгалтарска-кааператыўныя курсы, якія скончылі 29 асобаў. Таксама ўвесну
1927-га беларусы ЗША ахвяравалі БІГіК сродкі на стыпендыі беларускай моладзі,
якая хацела б навучацца ў Амерыцы. Інстытут пачаў выдавецкую працу (усяго да
1935 года было выдадзена 15
кнігаў) і наладзіў шырокую сетку распаўсюду літаратуры.
БІГіК заснаваў у
Вільні Беларускі прамыслова-аграрны кааператыўны банк, пабудаваў ў Мядзведзічах
Ляхавіцкага раёну Беларускі дом (планавалася цэлая сетка такіх дамоў па ўсёй
Беларусі), намагаўся арганізаваць беларускі тэатр – і, калі ўлады забаранілі
яго адчыняць, зладзіў дзясяткі тэатральных пастановак на месцах.
У 1930 годзе ў
БІГіК налічвалася 56 гурткоў і каля 700 сябраў, у 1934 – больш 80 гурткоў з
1200 сябрамі (пераважна вернікамі-каталікамі).
Камуністычная
Партыя Заходняй Беларусі і прасавецкая Грамада, раздражнёныя уплывовасцю БІГіК,
ладзілі правакацыі супраць Інстытуту: інфільтравалі ў гурткі сваіх агентаў,
перадавалі праз структуры і памяшканні БІГіК падрыўную літаратуру – і польскія
ўлады хутка зачынялі філію.
Урэшце, у 1936
годзе санацыйны рэжым наогул забараніў БІГіК – з фармулёўкай: “за сеянне
неспакою і ўзбуджэнне грамадскага незадавальнення”.
З кнігі “Беларуская Хрысціянская Дэмакратыя:
1917 – 2017”
Працяг будзе
