Падзеі ва Ўкраіне з новай вастрынёй ставяць праблему, надзвычай нязручную для грамадскіх актывістаў – прыхільнікаў мірнага супраціву а-ля Гандзі, М.Л. Кінг плюс Дж. Шарп. Мы маем на ўвазе патэнцыял пераўтварэння мірнага супрацьстаяння ў баявыя дзеі. 

Мы кранаем не праблему маральных ацэнак, а іншую праблему – тэхнічную. Мы пра метады негвалтоўнага супраціву. 

Пытанне, над якім зараз варта паразважаць – загадзя, пакуль гэта можна рабіць за кубкам гарбаты, а не перад шэрагамі АМАПу – можа гучаць так: як арганізоўваць мірны пратэст такім чынам, каб ён застаўся мірным? Як перадухіліць перарастанне мірнага супрацьстаяння ў баявыя дзеі? 

Гэта пытанне для апазіцыі, для ўсіх дэмакратычных актывістаў. Ні ў якім разе ня трэба абмахвацца ад яго тэзісам пра тое, што мы, беларусы – мірныя людзі. Майдан, які трываў да першых датаў студзеня, быў настолькі мірным і пазітыўным, што цяжка было ўявіць, што дойдзе справа да крыві і спецыфічных элементаў баявых дзеяў. З другога боку, і сярод нас, мірных беларусаў, ёсць рашучыя таварышы з рознымі ўзроўнямі прымальнасці для сабе такіх дзеянняў, як да прыкладу штурм будынкаў. Мажліва, беларусы ў агульным ня схільныя да акцый, якія афіцыйныя асобы з радасцю аб’явяць экстрэмісцкімі, нават не збрахаўшы. Але патэнцыял небяспекі застаецца, і з гэтым трэба лічыцца. 

Раней нам шчыра хацелася распаліць полымя змагання за Айчыну. Я не пра фізічнае полымя, а матывацыйнае, і не нянавісці, а дзейнае любові… Распаліць полымя – гэта было падобным калі не да мэты, то да задачы. 

А зараз бачым, што ёсць задача ня меней (а то і болей) важная. Не толькі распаліць полымя трэба, але і ўсачыць, каб яно засталося стваральным… Не дапусціць разбуральных настрояў, крывапраліцця і акцый нянавісці. А пагроза ўзнікнення, а то і дамінавання, гвалтоўных дзеянняў у рэчышчы грамадскага супраціву настолькі вялікая, што прымушвае моцна і непрыемна задумвацца… 

Непрыемнасць палягае ў тым, што мы вымушаныя пераглядзець сваё стаўленне да людзей, якія «супраць рэвалюцый», якія з падахорнасцю ставяцца да апазіцыйных акцый, лічачы іх дэструктыўнымі. Раней я думала, што гэта ад баязлівасці і аўтарытарных комплексаў; цяпер прызнаю, што ў нас больш падставаў паважаць падобныя погляды, – а таксама пераглядзець уласныя. 

Я бы сама зараз сказала, что я «супраць рэвалюцый». І нават адмовілася бы ад тых метадаў, якія лічу зусім не рэвалюцыйнымі, а якраз эвалюцыйнымі: напрыклад, мірныя маніфестацыі. Магла бы адштурхнуцца ад таго, што нясе патэнцыйную небяспеку павароту да крывавых інцыдэнтаў. 

Але ж вось незадача: ёсць досвед жыцця ў атмасферы несвабоднага грамадства. Дый ідэі баявога духу ў мірным рэчышчы занадта настолькі сталі дарагія і далі такі радасны досвед, што не маю сілы адмовіцца. 

Як бы то ні было, разважаць патрэбна. Такім чынам, можам прапанаваць дзьве тэмы для мазгавога штурму за гарбатай.

Першая – што рабіць, каб мірнае змаганне за свабоду заставалася мірным? Як арганізаваць негвалтоўны супраціў такім чыным, каб ён застаўся негвалтоўным? 

Гэта тэма для дэмакратычных актывістаў. Другая ж тэма – не толькі для актывістаў, але да ўсіх людзей, якія хацелі бы палепшыць жыццё ў сваёй краіне. У тым ліку да тых, хто не ў апазіцыі, хто «супраць рэвалюцый». Для іх тэма гучыць іншым чынам: што можа зрабіць шэраговы грамадзянін для сваёй Радзімы? Што «звычайны» чалавек можна зрабіць для паляпшэння краіны і яе сістэмаў? У якія рэчышчы ўліць энэргіі сваёй працы, каб краіна зрабілася больш прыгожай, вольнай і дэмакратычнай?

Да такіх развагаў мы можам прапанаваць як мінімум тры рэцэпты гарбаты. 

Першы – для прыхільнікаў мірнага змагання за свабоду, праўду і паляпшэнне сістэмаў і атмасферы ў грамадстве. Гэта тэорыя і досвед М. Гандзі і М.Л. Кінга. Паміж пазначанымі асобамі ёсць і цікавы «мосцік» – Джэймс Лоўсан (James Lawson). Ну і канешне ж – Джын Шарп, прынамсі ягоная фундаментальная праца па метадалогіі негвалтоўнага супраціву «Ад дыктатуры да дэмакратыі». Але спадар Шарп – гэта збольшага тэхніка. Натхняючыся навуковымі фактамі на карысць мірнай барацьбы, варта памятаваць маральныя прынцыпы, сфармуляваныя Гандзі і Кінгам, – прынцыпы, без якіх негвалтоўныя акцыі нагадваюць прафанацыю. Гэта і павага да апанента, і апрыёрнае бачанне ў ім высакародных матывацый, і змаганне са злом а не з чалавекам які за ім стаіць, і наданне апаненту магчымасці «захаваць твар»… 

Другая – для тых, хто «супраць рэвалюцый». У склад гэтае гарбаты можа ўвайсці «тэорыя малых справаў» («теория малых дел»), прыпраўленая аптымізмам кайдзэн – японскай практычнай філасофіі філасофіі, арыентаванай на паступовае і няспыннае ўдасканаленне як у вытворчасці, так і ва ўсіх сферах жыцця. Ну і іншы «пазітыў», той жа Джон Максвэл. 

Трэцяя – для людзей з больш радыкальнымі поглядамі. Бусідо («шлях высакароднага ваяра»), няпісаны маральны кодэкс гонару самураяў. Многа ведаю гадасцяў пра прадстаўнікоў гэтага саслоўя, але ж былі сярод іх тыя, хто ў тэорыі і на практыцы стварыў бусідо – інтуітыўны і ніколі спаўна не аформлены тэарэтычна комплекс  прынцыпаў і каштоўнасцяў. Самураі – адна з нямногіх воінскіх культураў, якая сцвярджае, што лепш памерці чым выканаць заведама беззаконны загад, і вучыць паважліваму стаўленню да ворага… Дарэчы, многія фільмы пра самураяў – цудоўная арт-тэрапія. Але ж ўспрымаць варта вельмі выбарачна… Ну ды ня думаю, што нехта з чытачоў пачне ўспрымаць меч як сродак палітычнай барацьбы ці самагубства як спосаб вырашэння маральных дылемаў. 

Падзел на «групы» паводле шкалы «мірнасці» – умоўны. Аўтарка ўжывае ўсе пазначаныя рэцэпты. Зразумела, што гэта толькі частка таго, што можна творча ўспрыняць. 

Пра Евангелле і хрысціянскі падыход не кажу таму, што тэма надзвычай сур’ёзная і масштабная, і да таго ж гэта для нас – апрыёрная каштоўнасць, якую ўкласці ў тэарэтычны тэкст яшчэ цяжэй, чым бусідо, а няўдалая спроба пагражае прафанацыяй. 

Прыемнай гарбаты! Мо сустрэнемся.