Марына Хоміч: Беларускую сістэму адукацыі трэба разбурыць і пабудаваць па новай
Марына Хоміч: Беларускую сістэму адукацыі трэба разбурыць і пабудаваць па новай
Марыне 26 гадоў. Дзесяць гадоў таму яна вырашыла вывучыць беларускую мову і вучыць гэтай мове дзяцей. Лёс занёс яе ў палітыку, але дзяўчына не шкадуе. Напярэдадні выбараў гаворым з ёй пра тое, навошта яна ідзе ў дэпутаты, ці не страшна займацца палітыкай і якую будучыню для Беларусі яна бачыць.
Па Кальварыйскай выбарчай акрузе № 104 Марына Хоміч — адзіная кандыдатка не з Мінску. Дзяўчына нарадзілася ў мястэчку Целяханы на Берасцейшчыне.
«Наша Ніва»: Распавядзіце пра сваю сям’ю.
Марына Хоміч: Я з рускамоўнай сям’і. Але сям’і, скіраванай у бок апазіцыі. Я разумела, наколькі магла разумець у дзяцінстве, што існуючая ўлада дрэнная. Мама — цырульніца, тата — рабочы. А ўвогуле, у мяне вельмі настаўніцкая сям’я. Падчас Другой сусветнай вайны нейкі мой прапрадзед выкладаў у Зялёнай школе. І пасля неяк так пайшло, што амаль усе настаўнікі, акрамя маіх бацькоў.
«НН»: Часта бываеце дома?
МХ: Вельмі рэдка, цяпер дык увогуле не была можа месяцы чатыры. У мяне ёсць малодшы брацік, яму 13. Таксама ходзіць у майцы з «Пагоняй». У нас мястэчка не зусім вялікае, усе адзін пра аднаго ведаюць, я там слыву такой «бандэраўкай». Саша намагаецца са сваімі сябрамі па-беларуску размаўляць, спрачаецца з імі. Пытанне «рускага міру» нават у школах сярод дзяцей абмяркоўваецца, бо яны ж чуюць пра гэта ад дарослых. Саша расказваў, як яго аднакласнік казаў: «Гэтых хахлоў трэба мачыць, што мы без Расеі?» А Сашка яму даводзіў: «Да ты ведаеш, што мы найвялікшая нацыя, што мы стваральнікі найвялікшай у свеце дзяржавы, Вялікага Княства Літоўскага?» Ледзь да бойкі не дайшло. З Сашам удзельнічалі разам у Чарнобыльскім шляху, Дні волі. Нядаўна папрасіў набыць яму бел-чырвона-белы сцяг, павесіў над сталом. Вельмі захапляецца гісторыяй.
«НН»: Чаму пайшлі ў педагагічны ўніверсітэт?
МХ: Школа ў мяне была рускамоўная. Але гадоў у 15 я вырашыла паступаць на беларускую філалогію. У мяне была мэта вывучыць беларускую мову і вучыць гэтай мове беларускіх дзяцей. Я заўжды захаплялася беларускай мовай, беларускай літаратурай.
У класе дзявятым настаўніцы па беларускай мове паабяцала, што буду беларускамоўнай. Яна не верыла: «Ой, ды не. Прыедзеш, не будзеш». Я спрачалася: «Скончу ўніверсітэт, прыеду, знайду вас і буду размаўляць па-беларуску з вамі і наогул». Я гэта здзейсніла. Скончыла ўніверсітэт, прыехала на вечар сустрэчы з выпускнікамі, і падчас выступу са сцэны звярнулася да нашай Надзеі Сцяпанаўны.
Сваё абяцанне выканала.
«НН»: Як трапілі ў палітыку?
МХ: Гэта было пасля Плошчы 2010 года, у якой я брала ўдзел. Я прыйшла туды, убачыла ўсё на свае вочы: разгон, беззаконне, што там адбывалася. Зранку я прачнулася і зразумела, што не магу быць збоку, мушу нешта зрабіць для сваёй краіны, абараніць яе. Пасля гэтага я далучылася да БХД, бо падчас кампаніі 2010 года галасавала за Віталя Рымашэўскага, сачыла за яго кампаніяй. У нас былі блізкія погляды.
«НН»: Не страшна? Вы ўдзельнічалі ў Плошчы, а ў нас акцыі звычайна суправаджаюцца пэўнай агрэсіяй з боку ўладаў.
МХ: Ведаеце, я не баюся. Акурат цяпер мяне расшуквае міліцыя, ходзіць па маіх сваяках з маім фотаздымкам, пытаюцца, дзе я, ці з’яўлялася ў сваякоў, калі.
Наогул, я перакананая, што са сваімі страхамі трэба змагацца. Я ўдзельнічаю ў гэтай парламенцкай кампаніі і бачу, што для некаторых паставіць подпіс у падтрымку незалежнага кандыдата — гэта пэўны крок да перамогі над сваім страхам. Шмат дарослых людзей, якія маюць добрую працу, баяцца. Адзін мужчына, дзесьці 50-гадовага ўзросту, некалькі разоў вяртаўся да майго пікета: ён і падтрымлівае, і баіцца. І ўсё ж такі на трэці раз паставіў свой подпіс. Я бачу, што для чалавека гэта пэўны крок у змаганні са сваім страхам. Ты больш, што ўлада робіць усё, каб яшчэ больш запужаць і без таго запужаных людзей.
«НН»: Як ставіцеся да выказванняў, што жанчыне ў палітыцы не месца?
МХ: У нашай краіне вельмі шмат савецкіх стэрэатыпаў: жанчына мусіць нараджаць дзяцей, стаяць на кухні і гатаваць ежу. Канечне, яна павінна рабіць і гэта, але ў кожнага свой шлях, і няправільна падзяляць, што мужчыны — у палітыцы, а жанчыны — у школе. Ад гэтых стэрэатыпаў трэба адыходзіць. Вось я ўзначальваю арганізацыю «Маладыя хрысціянскія дэмакраты», у мяне ёсць дзве намесніцы. Можна сказаць, «жанчыны захапілі ўладу ў МХД». Хаця ў арганізацыі больш хлопцаў.
«НН»: Якія асноўныя накірункі вашай працы?
МХ: МХД — моладзевае крыло партыі «Беларускія хрысціянскія дэмакраты». Асноўныя нашы накірункі працы — гэта сістэма адукацыі. Я ўдзельнічала ў распрацоўцы рэформы ад БХД, нашага бачання сістэмы адукацыі. Удзельнічала ў распрацоўцы моладзевай палітыкі, якая сёння знаходзіцца ў заняпадзе.
«НН»: Што менавіта вас не задавальняе ў моладзевай палітыцы?
МХ: Моладзь ні на што не ўплывае. Нават на прыняцце тых рашэнняў, якія датычацца менавіта яе. Я перакананая, што інтарэсы моладзі ніхто не можа прадстаўляць лепш за саму моладзь. У дэпутата 50-60 гадоў не ў прыярытэце сістэма адукацыі, правы студэнтаў і гэтак далей, ён далёкі ад гэтага.
Узяць, напрыклад, далучэнне Беларусі да Балонскага працэсу. Гэта было абсалютна палітычнае рашэнне і ў выніку ў нашай сістэме адукацыі нічога не змянілася. Але Беларусі далі дарожную карту, звод пэўных патрабаванняў, якія краіна мусіць выканаць. Мы выступаем менавіта за выкананне гэтай дарожнай карты.
Сёння студэнты досыць пасіўныя. Канечне, іх можна зразумець, яны бачаць, што ні на што не ўплываюць. Рэктараў прызначаюць, а не абіраюць. БРСМы, прафсаюзы — усё гэта мёртвыя арганізацыі, падкантрольныя ідэалагічнаму аддзелу. Моладзь становіцца менш актыўнай, яе трэба ўключаць у працэс студэнцкага жыцця, якое мусіць быць цікавым.
Мы выступаем за адмену прымусовага размеркавання. Мы наогул за альтэрнатыўнае размеркаванне. Калі выпускнік ВНУ можа сам размеркавацца, то дзяржава не павінна яму ў гэтым перашкаджаць. Калі хоча, каб дзяржава прадаставіла яму першае месца працы, то дзяржава мусіць гэта зрабіць.
Я персанальна за пашырэнне беларускай мовы, за ўвядзенне беларускай мовы як адзінай дзяржаўнай. Двухмоўе — гэта нонсэнс. Хтосьці кажа, што ўводзіць адну мову — гэта радыкальна, будзе непрыняцце. Я лічу, што не. Дваццацігадовая практыка паказала, што паступовае прышчапляць мовы, на жаль, не спрацоўвае. Мова сёння знаходзіцца ў заняпадзе, таму я за радыкальныя змены.
Я сканчвала факультэт беларускай філалогіі і культуры ў педагагічным універсітэце і ў нас усе заняткі, за выключэннем рускай мовы і літаратуры, былі на беларускай мове. Я лічу гэта цудоўным досведам і ўпэўненая, што так мусіць быць і ў школах, і ва ўніверсітэтах.
«НН»: Падаецца, даць грошы настаўнікам і дактарам — проста лозунг гэтай выбарчай кампаніі. Але ці рэальна хоць штосьці змяніць?
МХ: Сённяшняя сістэма адукацыі патрабуе кардынальных зменаў. Трэба ўсё разбурыць і будаваць па новай, таму што рэформы тут не атрымаецца. Настаўнік калісьці быў самым паважаным чалавекам у вёсках, мястэчках. Што мы маем сёння? Настаўнік — адна з самых непрэстыжных прафесій у краіне, на жаль. Выпускнікі ўніверсітэтаў адпрацоўваюць два гады і бягуць са школ праз гэтае стаўленне, жабрацкія заробкі, праз тое, што сёння да настаўніка няма ніякай павагі, што яго выкарыстоўваюць як адміністрацыйны рэсурс для фальсіфікацыі выбараў, напаўнення гэтых парадаў, хакеяў. Настаўнікі — паднявольныя людзі. Хаця і доктар, і настаўнік — гэта два вельмі важных чалавека ў любым грамадстве. Ад аднаго залежыць здароўе і жыццё чалавека, а ад другога — якой будзе нацыя.
І тут важна не толькі павысіць заробак настаўніку. Важна вярнуць павагу. Перастаць іх выкарыстоўваць, прымушаць фальсіфікаваць выбары і гэтак далей. Я была класным кіраўніком восьмага класа. І галоўнае для адміністрацыі школы было не тое, які ты настаўнік і як праводзіш заняткі, а ўся тая пісаніна, якую мусіш здаваць. Галоўнае — выпендрыцца перад аддзелам адукацыі, на педсаветах. Гэта галоўнае, а не твае персанальныя абавязкі.
«НН»: Якую будучыню вы бачыце для Беларусі?
МХ: Я хачу, каб Беларусь стала вольнай. Каб да беларусаў ставіліся як да людзей, а не так, як гэта робіць сёння наша ўлада. Хачу павагі да свайго народа, годных заробкаў, годнага жыцця. Беларусы не горшыя за іншыя еўрапейскія народы, якія могуць шмат сабе дазволіць і якіх паважае дзяржава, у адрозненне ад нас.
Я люблю вандраваць, шмат дзе была: Балтыя, Скандынавія, Венгрыя, Аўстрыя. Дзякуючы гэтым вандроўкам я яшчэ раз пераконваюся ў тым, што вельмі люблю сваю краіну. Я ніколі не думала пра тое, каб адсюль з’ехаць. Два тыдні вандровак — гэта максімум, што я магу, потым мяне цягне дадому.
Люблю Нарвегію. Мне падабаецца гэты народ. Глядзіш на людзей, а яны ўсе бесклапотныя, нікуды не спяшаюцца, выглядаюць шчаслівымі. Па нарвежцах бачна, што ў іх у жыцці ўсё склалася. А на беларусаў, бывае, зірнеш, а яны ўвесь час бягуць, спяшаюцца, нявыспаныя, незадаволеныя жыццём. Нам няма калі жыццю радавацца. Ты не ведаеш, як табе адбыць тую працу за тры капейкі, як пракарміць сям’ю, абуць дзяцей. Усе гэтыя праблемы не даюць падняць галаву і зразумець, што жыццё цудоўнае, краіна цудоўная і ўсё ў нас можа быць добра. Бачна, што праз гэты ўзровень жыцця і штодзённыя праблемы беларусы на ўсіх азлобленыя. На ўсіх, але чамусьці не на ўладу, якая вінаватая ў гэтым. Часам людзі кажуць: «Ну а пры чым тут ён? Пры чым тут Лукашэнка?» Ну а навошта ён тады наогул? Навошта, калі ён ні пры чым і ні на што не ўплывае, калі ён бессэнсоўны?
«НН»: Як жа змяніць гэтую сітуацыю?
МХ: Знутры пачаць. Ні з Захаду ніхто не прыйдзе, ні з неба нічога не зваліцца. Не трэба чакаць нейкага лідара, бо сёння шмат хто кажа: «Вось, у Беларусі няма апазіцыйнага лідара, за якім бы ўсе пайшлі». Не трэба нам ён. Ёсць у нас адзін лідар, за якім пайшлі і які 20 год ужо тут сядзіць. Справа не ў лідары, справа ў кожным з нас. Кожны павінен адчуць, што гэта наша краіна, нашы землі. І толькі ад нас залежыць, на якой мове нашы дзеці будуць размаўляць, якую гісторыю будуць чытаць у падручніках.
«НН»: Усё цудоўна, канечне, але дзе на ўсё браць грошы?
МХ: Я ўвесь час кажу, што калі мы заўтра зменім уладу, нічога не наладзіцца. Гэта не значыць, што паслязаўтра мы адразу зажывём як у Германіі. Можа, пройдзе два прэзідэнцкія тэрміны. Можа, тры, пакуль мы выйдзем на ўзровень нармальнай эканамічнай сітуацыі. Гэта як цяпер кажуць пра Украіну: «Ну, і што змянілася? Жабракі». Ну дык дайце вы час! Украіну, Беларусь дзесяцігоддзямі раскрадалі, расцягвалі па кавалачках і аднавіць усё за год ці нават за 10 год не атрымаецца. Улада зменіцца, можа, давядзецца пацярпець, зацягнуць паясы, але гэта будзе больш прыемна. Бо мы і цяпер іх зацягваем, але коцімся ўніз, а так мы будзем ісці да лепшага, да перамен.
«НН»: Раз вы ўжо зачапілі Украіну, то як вы глядзіце на падзеі, якія адбыліся ва Украіне ў апошнія гады?
МХ: Як я гляджу на тое, што Расія напала на Украіну? Ну, Расія напала на Украіну. І Крым украінскі, а не расейскі. Я лічу, што ўкраінцы — вельмі мужны народ, мужная нацыя. Вайна, канечне, гэта страшна. Са свайго боку я зраблю ўсё, каб вайны не было ў нас у Беларусі. Мы за перамены, за рэформы, але для каго патрэбныя рэформы і перамены? Для людзей. Дык калі пры гэтым гінуць людзі, навошта тады гэта ўсё? Кажуць, што ў гісторыі не бывае зменаў да лепшага без крыві. Я вельмі перажываю, падтрымліваю ўкраінцаў.
«НН»: Ці рэальна можа штосьці змяніцца, калі вы станеце дэпутатам?
МХ: Мы не маем ілюзій, што патрапім у парламент, таму што выбараў сёння няма. І я не хлусіла, калі ў мяне людзі пра гэта пыталіся. Я адказвала: «Вы верыце ў выбары? Мы — не». Гэта, можа, выглядае крыху як кагнітыўны дысананс: «Не верыце, а чаго ідзяце?» Я лічу, што прыняла правільнае рашэнне балатавацца, таму што паразмаўляла з людзьмі, выступіла на тэлебачанні, у мяне была магчымасць два месяцы стаяць пад бел-чырвона-белымі сцягамі ў Менску. Людзі бачылі гэтыя сцягі, бачылі, што ёсць альтэрнатыва.
«НН»: Якія ў вас галоўныя прынцыпы?
МХ: Застацца чалавекам. Пры сённяшняй уладзе, пры сённяшніх умовах застацца чалавекам. Кажуць, палітыка — брудная справа. Сапраўды, напэўна, дзесьці.
«НН»: І ўсё ж такі вы тут.
МХ: І ўсё ж такі я тут, каб даказаць, што палітыка — неабавязкова брудная справа. Калі ўсё рабіць па-сапраўднаму, па шчыраму.
Ужо калі мы развітваемся, Марына дае перадвыбарчую ўлётку са сваёй праграмай. З паперы ўсміхаецца кандыдатка з яркімі чырвонымі вуснамі.
МХ: Столькі было спрэчак наконт маёй перадвыбарчай фотасесіі. Ненавіджу стэрэатыпы, штампы. Вось тое, што кандыдат мусіць быць у чорным строі, белай кашулі. Увогуле не люблю строі, яны мяне скоўваюць, напружваюць. Я малады кандыдат, вырашыла, што хопіць гэтай савеччыны і зрабіла досыць нястрогую фотасесію. На мяне абрынуўся проста шквал каментароў у фэйсбуку, нават сябры маёй арганізацыі абураліся: «Навошта дэманстраваць манікюр? Навошта такая яркая памада?» А чаму не манікюр? А чаму не чырвоная памада? Яна мне пасуе. Потым зразумела, раз так шмат каментароў, у тым ліку і негатыўных, значыць, фота рэальна класнае. Я дасягнула сваёй мэты.
