Да 106-й гадавіны з дня нараджэння Паўла Карузы
12 лютага мінула 106 гадоў з дня нараджэння Паўла Карузы. Павел Каруза – кампазітар, старшыня ЦК БХД ў 1926-1928 гадах, пасол Польскага сейма ў 1928-1930 гадах, вязень ГУЛАГу, рэабілітаваны ў 1957 годзе.
Нарадзіўся Павел Каруза 12 лютага 1900 года ў Ваўкалаце Дзісенскага павету (зараз Докшыцкі раён Віцебскай вобласці). Вучыўся ў школе ў Браславе (1924), у 1928 годзе скончыў кансерваторыю ў Вільні па класе “тэорыя і кампазіцыя”.
“Biel322;aruskaja Krynica” ў №16. (20 лютага 1928 года) так пісала пра Паўла Карузу ў матарыяле “Нашы першыя 3 кандыдаты ў Сойм на Сьвянцянскі выбарны вокруг (паветы: Сьвянцянскі, Пастаўскі, Дзісьненскі і Браслаўскі)”:
Каруза Павал (на сьпіску першае месца). Сын селяніна, сьведамага Беларуса з часаў аднэй з першых беларускіх газэт “Нашай Нівы”, радзіўся ў лютым 1900 году ў м. Ваўкалаце, Пастаўскага павету. Вучыўся Каруза ў Петраградзе, дзе пазнаёміўся з беларускім рухам (асабліва пад уплывам свайго сваяка – ведамага беларускага дзеяча К. Душэўскага, а такжа А. Грыневіча і П. Мядзёлко). Пасьля прыезду на бацькаўшчыну быў Каруза 14 траўня 1919 году (у Нова-Сьвянцянах) арыштаваны польскімі ўладамі за арганізаваньне беларускай моладзі і да 22 ліпня трыманы ў турме на Лукішках.
У 1922 годзе Каруза паступае на гуманістычны факультэт Віленскага Універсітэту. Аднак трудныя матэрыяльныя абставіны змушаюць Карузу ў 1924 годзе выехаць да бацькоў на вёску, дзе памагае ім у фізычнай земляробскай працы.
Вярнуўшыся ў пачатку 1926 году ў Вільню Каруза ўваходзе ў круг Беларусаў, згуртаваных каля “Беларускай Крыніцы” і ў восень гэтага-ж году яго выбіраюць старшынёю Цэнтральнага Камітэту Беларускай Хрысьціянска-Дэмократычнай Партыі. Адначасна прымае чынны ўдзел у працах Беларускага Інстытуту Гаспадаркі і Культуры. Будучы яшчэ ў Расеі студыяваў коопэрацыю і на Коопэратыўна-Гандлёвых курсах, ладжаных гэтым Інстытутам, быў вучыцелям.
Пасьля адыходу Кс. Ад. Станкевіча ад “Беларускай Крыніцы” Каруза разам з А. Стэповічам бярэцца за рэдагаваньне гэтай газэты.
На агульным з’ездзе Беларускай Хрысьціянскай Дэмокрацыі у восень 1927 году Карузу выбіраюць і на другі год Старшынёю Цэнтральнага Камітэту партыі. Гэта становішча Каруза займае і да сягоньняшняга дня, будучы адначасна Секрэтаром Віленскага Аддзелу Бел. Інст. Гасп. і Культуры”.
Паўла Карузу тады выбралі паслом – галасамі БХД і Беларускага Сялянскага Саюза. Але ўжо ў 1930 годзе Сейм быў разагнаны санацыйнымі ўладамі, і Каруза стаў беспрацоўным. Нястача і творчая незапатрабаванасць штурхнулі яго на адчайныя думкі пра Савецкую Беларусь: у 1934 годзе яго падманам, пад шырмай публікацыі ў БССР ягонае музыкі, завабілі ў Менск і арыштавалі.
Тады ж у савецкім друку з’явілася грунтаваная на “выніках допытаў Карузы” брашура: “Як Беларуская Хадэцыя гандлюе крывёю рабочых і сялян”. Самога ж Паўла Карузу адправілі на Салаўкі.
Адбыўшы 13 гадоў у лагерах, ён вярнуўся ў Вільню ў 1947-м. У 1947-1948 гадах працаваў у Маладэчанскім доме творчасці – дырыжорам Маладэчанскага абласнога ансамбля песні і танца. У 1949 – арыштаваны зноў. Вызвалены ў 1955-м і рэабілітаваны пасля ХХ з’езду КПСС, у 1957-м.
Пасля рэабілітацыі Павел Каруза здолеў уладкавацца ў Дзяржаўны ансамбль польскай песні і танцу Літоўскай ССР. Друкаваўся ў беларускіх выданнях “Мастацтва Беларусі”, “Літаратура і мастацтва”. Ён – аўтар грунтоўных навуковых працаў, прысвечаных беларускаму фальклору: “Вытокі беларускага меласу”, “Абрадавыя песні Паазер’я” ды іншых. Запісаў песні на вершы Янкі Купалы, Максіма Багдановіча, Ніла Гілевіча, Ларысы Геніюш…
У 1970-м менавіта Каруза нёс крыж на пахаванні свайго наступніка, старшыні ЦК БХД ў 1931-1936 гадах Адольфа Клімовіча.
Памёр Павел Каруза ўжо ў разгар перабудовы, у Вільні, 20 лютага 1988. Пахаваны на Ефрасіннеўскіх могілках у Вільні.
Пад Глыбокім, ля вёсачкі Воўкаўшчына, краязнаўцы расшукалі падмуркі ягонай колішняй хаты.
Павел Севярынец
