Беларусь – Еўрапейскі Звяз. Рэжым змагаецца за права мець палітвязняў
28 лютага беларускія ўлады папрасілі паслоў Польшчы і Еўрапейскага Саюза “выехаць у свае сталіцы для кансультацый, каб давесці свайму кіраўніцтву цвёрдую пазіцыю беларускага боку аб непрымальнасці ціску і санкцый”. З Брусэля і Варшавы былі адкліканыя паслы Беларусі. А ў выніку па рашэнні кіраўніцтва ЕС нашу краіну пакідаюць ўсе паслы краін – членаў Еўрапейскага Саюза.
Фармальнай падставай для скандалу стала пашырэнне «чорнага спісу» неўязных у ЕС, якое адбылося 27 лютага. Першапачаткова на пасяджэнні Рады міністраў замежных спраў краін ЕС гаворка ішла аб 135 новых прозвішчах для гэтага спісу. Аднак «чорны спіс» быў павялічаны толькі на 21 прадстаўніка беларускай улады.
Тое, што рашэнне аб прыняцці поўнага спісу стала немагчымым выключна па прычыне «асаблівай пазіцыі» Славеніі, – вельмі малаверагодна. Хутчэй можна выказаць здагадку, што Славеніі «дазволілі» заблакаваць прыняцце рашэння больш буйныя палітычныя гульцы. Як вядома, па важных, прынцыповых пытаннях такія краіны, як Нямеччына ці Францыя, умеюць дамагацца згоды. Так што фактычна, рашэнне 27 лютага можна было разглядаць як адмову ЕС ад пашырэння чорнага спісу ў будучыні.
Так што ж адбываецца на самай справе і ў чым прычына канфлікту?
Гісторыя пытання
У спіс патрабаванняў ЕС за апошнія гады, сярод іншага, уваходзілі наступныя пункты:
– Патрабаванне адмены артыкула Крымінальнага Кодэкса 193’1, згодна з якім забараняецца любая дзейнасць ад імя незарэгістраванай арганізацыі;
– Адмена смяротнага пакарання;
– Свабода СМІ;
– Рэгістрацыя няўрадавых арганізацый і незалежных палітычных партый;
– Свабода мітынгаў і сходаў:
– Дэмакратызацыя заканадаўства;
– Правядзенне СВАБОДНЫХ ВЫБАРАЎ па стандартах АБСЕ;
– Нарэшце, пасля падзей, якія адбыліся 19 снежня 2010 г, дадалося патрабаванне вызваліць і рэабілітаваць усіх палітычных зняволеных, уключаючы кандыдатаў на пасаду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь.
У пачатку 2011 года сярод еўрапейскіх палітыкаў актыўна вяліся дыскусіі аб магчымасці ўвядзення эканамічных санкцый у выпадку невыканання дадзеных патрабаванняў. Гучалі афіцыйныя заявы аб тым, што да вызвалення палітычных зняволеных ніякія перамовы з уладамі Беларусі весціся не будуць.
Што ж з вышэйпералічаных патрабаванняў ЕС выканаў беларускі бок?
Практычна НІЧОГА.
За 2010-2011 год у Беларусі адбываліся прама супрацьлеглыя працэсы.
Канцэпцыя нацыянальнай бяспекі, прынятая ў лістападзе 2010 года, практычна ўзаконіла аўтарытарнае кіраванне краінай.
Пасля разгону дэманстрацыі 19 снежня 2010 года і арышту ўсіх незалежных кандыдатаў у Прэзідэнты казаць аб адпаведнасці выбараў стандартам АБСЕ наогул не прыходзіцца.
Восенню 2011 года былі прынятыя папраўкі ў закон аб масавых мерапрыемствах, вядомыя як закон “Больш за трох не збірацца”. Фактычна было ліквідавана права на свабоду сходаў у Беларусі.
30 снежня 2011 г. падпісаны новы закон аб адвакатуры, які практычна знішчыў любыя магчымасці для існавання незалежнай адвакатуры ў краіне.
Рэгулярныя палітычныя судовыя працэсы сталі звычайнай практыкай. З’явіліся новыя палітычныя зняволеныя, самыя вядомыя з іх – Алесь Бяляцкі і Сяргей Каваленка.
Да пералічанага можна дадаць рэпрэсіі супраць адвакатаў, звальненні з працы дэмакратычных актывістаў, адлічэнне студэнтаў за ўдзел у акцыях пратэсту, адмовы ў рэгістрацыі палітычных партый і грамадскіх аб’яднанняў …
Спіс мер, прынятых беларускімі ўладамі «па дэмакратызацыі» Беларусі за апошні год, можна працягваць даволі доўга.
Што ў адказ на ўсё гэта распачаў Еўрапейскі Саюз?
Першае: рабіў шматлікія палітычныя заявы.
Другое: абмежаваў афіцыйныя палітычныя кантакты і пашырыў спіс неўязных беларускіх чыноўнікаў.
Пры гэтым таваразварот з краінамі ЕС у 2011 годзе павялічыўся больш чым на 60%.
Нягледзячы на заявы аб немагчымасці афіцыйных кантактаў да вызвалення палітычных зняволеных, кантакты аднавіліся на досыць высокім узроўні. З пачатку 2012 года ў Мінск ужо адкрыта прыязджалі высокапастаўленыя чыноўнікі ЕС з прапановай дыялогу.
Як бачым, пашырэнне спісу неўязных было адзіным практычным дзеяннем ЕС у дачыненні да беларускіх уладаў. Але і ад гэтага ЕС фактычна вырашыў адмовіцца.
Выніковай рэакцыяй Еўрапейскага Саюза стала адмова ад усіх сваіх папярэдніх патрабаванняў да беларускіх уладаў, за выключэннем аднаго – вызваліць і рэабілітаваць ЎСІХ палітычных зняволеных. У выніку перамоваў з рэжымам гэта стала адзіным патрабаваннем для аднаўлення кантактаў. Гэтае ж патрабаванне і было агучана сп. Гунарам Вігандам на сустрэчах у Мінску.
Умова невыканальная?
Вызваленне палітычных зняволеных не з’яўляецца невыканальным патрабаваннем для беларускіх уладаў.
Па-першае, пры нізкай пратэстнай актыўнасці насельніцтва і наяўнасці цэлага арсенала рэпрэсіўных мер, якія ўжываюцца да апазіцыянераў, што знаходзяцца на свабодзе, вызваленне рэпрэсаваных палітыкаў істотна не паўплывае на ўнутрыпалітычную сітуацыю ў краіне. Па-другое, Лукашэнка даказаў гатоўнасць пайсці на вызваленне зняволеных яшчэ ўвосень 2011 года, калі больш за 30 чалавек былі адпушчаныя на волю. Заявы аб магчымасці вызвалення некаторых зняволеных рабіліся і ў пачатку 2012 года.
У выніку: санкцый, пра якія так гучна крычаць беларускія СМІ, практычна няма, іх увядзенне ў будучыні – вельмі малаверагодна. Вызваленне палітычных зняволеных, на якім так настойвае Еўрапейскі Саюз – цалкам магчымае.
У чым тады ж прычына канфлікту?
Тэзісы, якія гучаць зараз аб тым, што рэжым адмаўляецца ад дыялогу з ЕС, нельга лічыць слушнымі. Пацвярджэнне таму – шматлікія афіцыйныя заявы прадстаўнікоў уладаў з заклікамі да «дыялогу» з ЕС, якія гучаць нават на фоне дыпламатычнага скандалу.
Ключавым, прынцыповым момантам з’яўляецца патрабаванне з боку Еўрапейскага саюза вызваліць і рэабілітаваць ЎСІХ палітвязняў. Вызваленне каго-небудзь, вызваленне абсалютнай большасці – усяго толькі “жэст добрай волі” ў дачыненні да ЕС. Вызваленне і рэабілітацыя ўсіх будзе азначаць прызнанне законнасці патрабавання аб спыненні практыкі палітычна матываваных крымінальных працэсаў і гатоўнасць (хоць бы дэкларатыўная) адмовіцца ад крымінальнага пераследу апазіцыйных палітыкаў у будучыні. На гэта рэжым пагадзіцца не можа.
Развіццё палітычнага супрацоўніцтва з уладамі, пры наяўнасці палітычных зняволеных, азначае прызнанне метадаў кіравання краінай прымальнымі для ЕС.
І менавіта гэтага дамагаюцца сёння беларускія ўлады.
На жаль, практыка міжнародных адносін (падтрымка ў недалёкім мінулым лівійскага, егіпецкага рэжымаў урадамі дэмакратычных краін), прыклад нашых суседзяў – Расіі (Хадаркоўскі і многія іншыя) і Украіны (Цімашэнка) дае беларускім уладам благі прыклад для пераймання.
19 снежня 2010 года рэжым не ставіў мэты парваць адносіны з дэмакратычным светам – ён змагаўся за сваё права кіраваць краінай рэпрэсіўнымі метадамі.
28 лютага 2012 года, па сутнасці, адбылося тое ж самае.
Прычына дыпламатычнага канфлікту – пытанне прынцыпу.
Рэжым не адмаўляецца ад дыялогу, рэжым змагаецца за свае правы. У дадзеным канкрэтным выпадку – за права мець палітычных зняволеных у Беларусі.
